Podstawy odmowy rejestracji znaku towarowego mają na celu zapobieganie temu, aby prawo znaków towarowych prowadziło do przyznania jednemu przedsiębiorstwu nieuzasadnionego monopolu na rozwiązania techniczne lub cechy użytkowe danego towaru. Podstawy odmowy rejestracji znaku towarowego interpretować należy tym samym w świetle interesu ogólnego. Taki wniosek wynika z wydanego w dniu 10 listopada 2016 r. wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-30/15 P, dotyczącej znaku przedstawiającego kostkę Rubika.

****

W powyższym orzeczeniu Trybunał Sprawiedliwości UE dokonał kompleksowej oceny kryteriów odmowy rejestracji znaku towarowego spełniającego funkcję techniczną. Podkreślić wypada, że Trybunał wyraził całkowicie odmienne stanowisko niż Sąd UE oraz EUIPO, uchylając tym samym wcześniejszą decyzję Wydziału Unieważnień EUIPO. Wyrok ten ma nie tylko przełomowy charakter, ale też niewątpliwie istotnie wpłynie na dotychczasową praktykę rejestracji podobnych oznaczeń, również w odniesieniu do znaków krajowych.

Okoliczności sprawy

W dniu 15 listopada 2006 r. spółka Simba Toys złożyła w Europejskim Urzędzie ds. Własności Intelektualnej (daw. OHIM) wniosek o unieważnienie prawa do trójwymiarowego, graficznego znaku towarowego przedstawiającego czarno-białe odzwierciedlenie zabawki znanej powszechnie jako „kostka Rubika”.

kr

Jak podstawę wskazano m. in. art. 7 ust. 1 lit. e) ppkt (ii) Rozporządzenia nr 40/94, zgodnie z którym nie są rejestrowane oznaczenia, które składają się wyłącznie z kształtu towaru niezbędnego do uzyskania efektu technicznego.

Sprawa była o tyle niejednoznaczna, że znak przeznaczony został do oznaczania wszelkich „układanek trójwymiarowych”, a więc nie tylko układanek posiadających zdolność rotacji. Okoliczność ta, w ocenie Europejskiego Urzędu ds. Własności Intelektualnej, zaważyła o dopuszczalności jego rejestracji.

Stanowisko Trybunału Sprawiedliwości

Sprawa ostatecznie znalazła swój finał w Trybunale Sprawiedliwości UE, co po dziesięcioletniej batalii doprowadziło ostatecznie do unieważnienia spornego znaku. Jednocześnie Trybunał w całości poparł w wyroku argumentację przedstawioną przez rzecznika generalnego Macieja Szpunara.

Wątpliwości budziła przede wszystkim okoliczność, czy widoczny na rysunku kształt pełni jakąkolwiek funkcję techniczną. Tym, co jest widoczne w spornym znaku, jest jedynie ukazana na każdej z powierzchni sześcianu struktura siatki – wizualny podział każdej z powierzchni sześcianu na dziewięć kwadratowych elementów o tych samych wymiarach. Tymczasem, jak podnosił uprawniony do znaku, zdolność rotacji poszczególnych elementów sześcianu nie może być w sposób obiektywny wywiedziona z samego kształtu. Wiedza o zdolności rotacji wynikać może jedynie z odrębnej wiedzy o zdolności rotacji samego produktu – kostki Rubika. Nie powoduje jej bowiem sam wygląd zewnętrzny, lecz umieszczony w środku, a niewidoczny z zewnątrz, mechanizm.

Zdaniem EUIPO wnioskowanie o istnieniu wewnętrznego mechanizmu rotacji na podstawie samej graficznej reprezentacji znaku byłoby zbyt daleko idące, nieobiektywne i niepewne.   Trybunał w orzeczeniu podkreślił jednak, że przesłanka odmowy rejestracji znaku towarowego spełniającego funkcje jedynie techniczne dotyczy znaków tworzonych przez kształt samego towaru. W tej sytuacji nie ulegało wątpliwości, że znak nie stanowi kształtu abstrakcyjnego, lecz jest odzwierciedleniem konkretnego towaru, jakim jest kostka Rubika. Ocena funkcjonalności znaku powinna tym samym odnosić się do tej właśnie skonkretyzowanej układanki przestrzennej.

O ile analiza dotyczyć musi znaku w takiej formie, w jakiej został on zgłoszony, nie oznacza to jednocześnie, że Sąd nie może przeprowadzić pogłębionego badania, w którym poza przedstawieniem graficznym uwzględniłby inne elementy użyteczne dla odpowiedniej identyfikacji zasadniczych właściwości oznaczenia. Ocena znaku nie może bowiem zostać oparta wyłącznie na przedstawieniu graficznym, bez sięgnięcia do dodatkowych informacji dotyczących konkretnego towaru.

Zdaniem Trybunału za nieprawidłowe uznać należy stanowisko, że przy rozpatrywaniu funkcjonalności struktury siatki widocznej na powierzchniach sześcianu uwzględnić należy jedynie sporny kształt w postaci, w jakiej przedstawiono go graficznie. Choć zdolność rotacji poszczególnych elementów układanki nie wynika z tego przedstawienia bezpośrednio, nie można jej pomijać przy ocenie znaku.

Co więcej, okoliczność, że znak towarowy został zarejestrowany dla „układanek trójwymiarowych” bez ograniczenia do układanek mających zdolność rotacji, nie oznacza, że przy badaniu funkcjonalności nie można ograniczyć się do samej tylko kostki Rubika.

Wnioski

Wyrok Trybunału Sprawiedliwości oparty został w dużej mierze na argumentach słusznościowych i stanowi odejście od formalistycznej wykładni przepisów dokonanej przez EUIPO. Stanowisko to jest jednocześnie zbieżne z wcześniejszym orzecznictwem Trybunału odnoszącym się do trójwymiarowych znaków towarowych spełniających funkcję techniczną. (np. wyrok TS z 14.09.2010 r. w sprawie C–48/09 P Lego Juris oraz wyrok TS z 18.06.2002 r. w sprawie C–299/99 Phillips).

Stanowi ono wyraz zauważalnej w najnowszym orzecznictwie tendencji do ograniczania rejestracji znaków trójwymiarowych, przedstawiających kształt konkretnego produktu, ze względu na interes ogólny, któremu przeciwstawia się rejestrowanie na rzecz jednego przedsiębiorcy oznaczenia zawierającego w sobie cechy konkretnego produktu. Znaki takie poddawane są rygorystycznej ocenie, przede wszystkim pod kątem zdolności wskazywania pochodzenia, a więc odbierania ich przez konsumentów jako „marka”.

Ich rejestracja może się więc okazać zadaniem niełatwym, aczkolwiek nie niemożliwym, co wyraźnie pokazuje wiele przykładów znaków, które mimo iż wykazują daleko idące związanie z samym towarem, pozytywnie przeszły proces rejestracji. Znaki takie powszechnie funkcjonują w obrocie gospodarczym, dając swym właścicielom szeroki, a tym samym wysoce pożądany i ceniony zakres ochrony.