Wprowadzenie

12 lipca 2020 r. wszedł w życie nowy akt prawny regulujący obrót internetowy – Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1150 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie propagowania sprawiedliwości i przejrzystości dla użytkowników biznesowych korzystających z usług pośrednictwa internetowego[1] (dalej: „Rozporządzenie”)[2].

Rozporządzenie nakłada na dostawców usług pośrednictwa internetowego obowiązek odpowiedniego dostosowania warunków korzystania z usług. Przez warunki korzystania z usług rozumieć należy regulaminy świadczenia usług lub inne dokumenty towarzyszące tym regulaminom (np. specyfikacje), niezależnie od ich nazwy lub formy, regulujące stosunek umowny pomiędzy dostawcą usług pośrednictwa internetowego a jego kontrahentem (użytkownikiem biznesowym). Warunki korzystania z usług stanowią wzorzec umowy w rozumieniu przepisu art. 384 § 1 k.c.[3], co oznacza, że ich postanowienia, pod warunkiem prawidłowego ich inkorporowania, stanowić będą integralną część umowy łączącej dostawcę usług pośrednictwa internetowego i użytkownika biznesowego. Takie warunki świadczenia usług najczęściej mają charakter jednostronny, są określane samodzielnie przez dostawców usług pośrednictwa internetowego. Rozporządzenie 2019/1150 precyzuje, że to, czy ustalenie warunków świadczenia usług ma jednostronny charakter, „jest oceniane na podstawie ogólnej oceny, dla której względna wielkość zainteresowanych stron, fakt, że miały miejsce negocjacje lub że niektóre postanowienia tych warunków lub specyfikacji mogły być przedmiotem takich negocjacji i mogły zostać ustalone wspólnie przez odpowiedniego usługodawcę i użytkownika biznesowego, nie mają, same w sobie, decydującego znaczenia”[4].

Wymogi ogólne dotyczące warunków korzystania z usług

Podstawowym założeniem Rozporządzenia 2019/1150, który znalazł odzwierciedlenie w jego części normatywnej, jest wymóg nałożony na dostawców usług pośrednictwa internetowego, aby warunki korzystania z usług, które ustalają i którymi się posługują w relacjach z użytkownikami biznesowymi, były sformułowane prostym i przystępnym językiem (art. 3 ust. 1 lit. a). Wymóg ten nie będzie spełniony, jeżeli poszczególne postanowienia warunków korzystania z usług są niejasne, niekonkretne, wprowadzające w błąd lub niewystarczająco szczegółowe w odniesieniu do istotnych z punktu widzenia relacji biznesowej (handlowej) kwestii. Rozporządzenie 2019/1150 zakłada, że warunki korzystania z usług powinny zapewnić użytkownikom biznesowym racjonalny stopień przewidywalności w zakresie najważniejszych aspektów stosunku umownego. Nie budzi wątpliwości, że ocena, czy dane postanowienie warunków korzystania z usług zostało sformułowane prostym i przystępnym językiem, obarczona jest ryzykiem braku obiektywizmu. Niemniej ocena ta powinna być dokonywana z punktu widzenia przeciętnego użytkownika biznesowego, a nie dostawcy usług pośrednictwa internetowego.

Rozporządzenie 2019/1150 wymaga od dostawców usług pośrednictwa internetowego, aby warunki korzystania z usług, którymi się posługują, były łatwo dostępne dla użytkowników biznesowych na wszystkich etapach ich stosunków handlowych z dostawcą usług pośrednictwa internetowego, w tym dla potencjalnych użytkowników biznesowych na etapie poprzedzającym zawarcie umowy (art. 3 ust. 1 lit. b). Wymóg „łatwej dostępności” warunków korzystania z usług należy rozumieć w ten sposób, że powinny one być zamieszczone w widocznym miejscu na stronie internetowej wykorzystywanej do świadczenia usługi pośrednictwa internetowego, bez dodatkowych wymagań (np. opłaty, rejestracji, logowania, dodatkowego oprogramowania). Wydaje się, że omawiany wymóg jest spełniony w sytuacji, gdy warunki korzystania z usług są udostępnione w formie hiperłącza zamieszczonego na stronie głównej strony internetowej wykorzystywanej do świadczenia usług pośrednictwa internetowego lub znajdują się w osobnej zakładce na tej stronie. Wydaje się również, że w celu podniesienia standardów przejrzystości dobrym rozwiązaniem jest odsyłanie do warunków korzystania z usług także na etapie zawierania umowy dotyczącej usługi pośrednictwa internetowego. Omawiana regulacja kładzie nacisk na to, aby warunki korzystania z usług były łatwo dostępne dla użytkowników biznesowych zarówno przed zawarciem umowy z dostawcą usług pośrednictwa internetowego, w momencie zawierania tej umowy, jak i na etapie jej wykonywania. Usługodawcy powinni zatem utrzymywać na stronach internetowych również poprzednie wersje warunków korzystania z usług.

Zgodnie z Rozporządzeniem 2019/1150 warunki korzystania z usług powinny zawierać określenie podstaw podjęcia przez dostawców usług pośrednictwa internetowego decyzji o zawieszeniu lub zakończeniu, w całości lub w części, świadczenia przez nich usług pośrednictwa internetowego na rzecz użytkowników biznesowych, a także decyzji o nałożeniu wszelkich innych rodzajów ograniczeń (art. 3 ust. 1 lit. c). Omawiane postanowienie ma na celu zapewnienie użytkownikom biznesowym względnej pewności w zakresie stosunku prawnego łączącego ich z dostawcami usług pośrednictwa internetowego. Istotne z punktu widzenia zwłaszcza małych użytkowników biznesowych jest to, aby nie byli zaskakiwani – często zupełnie nieuzasadnionymi i pozahandlowymi – decyzjami dostawców usług pośrednictwa internetowego o wstrzymaniu lub zakończeniu świadczenia usług na rzecz tych użytkowników. Ma to niebagatelne znaczenie, nierzadko bowiem kanał dystrybucji towarów lub usług oferowanych przez użytkownika biznesowego swoim klientom oparty jest na jednym (najczęściej dużym) dostawcy usług pośrednictwa internetowego.

Warunki korzystania z usług powinny zawierać informacje o wszelkich dodatkowych kanałach dystrybucji i potencjalnych programach partnerskich[5], za których pośrednictwem dostawcy usług pośrednictwa internetowego mogą wprowadzać do obrotu towary i usługi oferowane przez użytkowników biznesowych (art. 3 ust. 1 lit. d). Rozporządzenie stawia na zagwarantowanie użytkownikom biznesowym przejrzystości co do tego, gdzie – poza głównym kanałem dystrybucji, co do którego użytkownicy biznesowi mają wiedzę, gdy decydują się na współpracę z dostawcą usług pośrednictwa internetowego – i z myślą o jakiej kategorii odbiorców ich towary lub usługi są wprowadzane do obrotu. Dodatkowo Rozporządzenie ma zagwarantować użytkownikom biznesowym jasność co do potencjalnych programów powiązanych (np. programów partnerskich), które mogą być wykorzystywane przez dostawców usług pośrednictwa internetowego w celu wprowadzania towarów lub usług do obrotu.

Dodatkowy wymóg, który wprowadza Rozporządzenie, dotyczy zapewnienia, aby warunki korzystania z usług zawierały ogólne informacje dotyczące wpływu warunków korzystania z usług na własność i kontrolę praw własności intelektualnej przysługujących użytkownikom biznesowym (art. 3 ust. 1 lit. e). Informacje takie mogłyby dotyczyć m.in. ogólnego korzystania z logo czy znaków towarowych w ramach platform internetowych.

Przepis art. 3 ust. 3 Rozporządzenia wprowadza sankcję w postaci nieważności warunków korzystania z usług lub poszczególnych ich postanowień, które nie są zgodne z wymienionymi powyżej. Przepis ten ma na celu ochronę użytkowników biznesowych oraz zapewnienie obu stronom pewności co do prawa. Jest to najdalej idąca sankcja wadliwej czynności prawnej. W jej wyniku umowa lub poszczególne jej postanowienia nie wywołują zamierzonych przez strony skutków prawnych. Umowa lub poszczególne jej postanowienia są nieważne od chwili ich zawarcia (ex tunc), z mocy prawa (ipso iure), ze skutkiem erga omnes. Dla zobrazowania omawianego zagadnienia można wskazać, że już tylko brak posługiwania się w warunkach korzystania z usług prostym i przystępnym językiem albo niezamieszczenie warunków na stronie internetowej lub zamieszczenie ich w sposób, który nie jest łatwo dostępny, może oznaczać nieważność umowy zawartej przez dostawcę usług pośrednictwa internetowego i użytkownika lub poszczególnych jej postanowień. Należy uzupełnić, że jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część umowy, pozostaje ona w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością umowa nie zostałaby zawarta.

Opis rodzajów oferowanych towarów i usług dodatkowych

W zakresie dotyczącym warunków korzystania z usług należy dodatkowo wskazać, że zgodnie z przepisem art. 6 Rozporządzenia dostawca usług pośrednictwa internetowego zobowiązany jest do zamieszczenia w swoich warunkach korzystania z usług opisu rodzaju oferowanych towarów i usług dodatkowych oraz opisu tego, czy i na jakich warunkach użytkownik biznesowy może również oferować własne towary i usługi dodatkowe w ramach usług pośrednictwa internetowego. Pod pojęciem „dodatkowych towarów i usług” rozumieć należy towary i usługi oferowane konsumentowi przed zakończeniem transakcji zainicjowanej w ramach usług pośrednictwa internetowego dodatkowo oraz w uzupełnieniu do podstawowego towaru lub podstawowej usługi oferowanych przez użytkownika biznesowego w ramach usług pośrednictwa internetowego (art. 2 pkt 11). Usługi dodatkowe najczęściej polegają na oferowaniu produktów finansowych i ubezpieczeniowych powiązanych z oferowanym towarem lub usługą.

Postanowienia warunków korzystania z usług dotyczące zasad uczciwego obrotu

Na kształt warunków korzystania z usług ma wpływ przepis art. 8 Rozporządzenia, zgodnie z którym w celu zapewnienia, aby stosunki umowne między dostawcami usług pośrednictwa internetowego a użytkownikami biznesowymi były prowadzone w dobrej wierze i na podstawie zasad uczciwego obrotu, dostawcy usług pośrednictwa internetowego zobowiązani są do:

  • niewprowadzania zmian do warunków korzystania z usług z mocą wsteczną, z wyjątkiem sytuacji, gdy zmiany te są wymagane do przestrzegania obowiązku prawnego lub regulacyjnego lub gdy są korzystne dla użytkowników biznesowych;
  • zapewnienia, aby ich warunki korzystania z usług zawierały informacje na temat zasad, na jakich użytkownicy biznesowi mogą rozwiązać stosunek umowny z dostawcą usług pośrednictwa internetowego;
  • zamieszczenia w swoich warunkach korzystania z usług opisu technicznego i umownego dostępu – lub informacji o braku takiego dostępu – do informacji przekazanych lub wygenerowanych przez użytkownika biznesowego, które przechowują po wygaśnięciu umowy między dostawcą usług pośrednictwa internetowego a użytkownikiem biznesowym.
  • Opis technicznego i umownego dostępu użytkowników biznesowych do danych

Jednym z obowiązków dostawców usług pośrednictwa internetowego jest zamieszczenie w warunkach korzystania z usług opisu technicznego i umownego dostępu użytkowników biznesowych[6] do wszelkich danych osobowych lub innych danych, które użytkownicy biznesowi lub konsumenci dostarczają na potrzeby korzystania z usług pośrednictwa internetowego lub które są generowane w wyniku świadczenia tych usług (art. 9 ust. 1). Szczegółowy zakres informacji, które powinny się znaleźć w takim opisie, reguluje przepis art. 9 ust. 2 Rozporządzenia.

Ograniczenia dotyczące oferowania odmiennych warunków za pośrednictwem innych środków

Zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1 Rozporządzenia, w przypadku gdy – w ramach świadczenia swoich usług – dostawcy usług pośrednictwa internetowego ograniczają użytkownikom biznesowym możliwość oferowania konsumentom tych samych towarów i usług na odmiennych warunkach za pośrednictwem innych kanałów dystrybucji, dostawcy zamieszczają w swoich warunkach korzystania z usług uzasadnienie takiego ograniczenia oraz zapewniają łatwy i publiczny dostęp do tego uzasadnienia. Musi ono zawierać główne powody ekonomiczne, handlowe lub prawne wprowadzenia ograniczeń.

Informacje identyfikujące użytkowników biznesowych

Choć nie dotyczy to ściśle warunków korzystania z usług, wskazać należy, że Rozporządzenie nakłada na dostawców usług pośrednictwa internetowego dodatkowy obowiązek w zakresie przejrzystości w postaci zapewnienia, aby informacje identyfikujące użytkownika biznesowego, który dostarcza towary lub świadczy usługi w ramach usług pośrednictwa internetowego, były wyraźnie widoczne. Rozporządzenie nie precyzuje, w jaki sposób należy rozumieć zakres pojęcia „dane identyfikujące”, niemniej przyjąć należy, że chodzi o imię, nazwisko, miejsce zamieszkania i adres albo nazwę lub firmę oraz siedzibę i adres[7], a także numer NIP[8].

Zmiana warunków korzystania z usług

Rozporządzenie 2019/1150 reguluje nie tylko sposób i formę ustalania warunków korzystania z usług przez dostawców usług pośrednictwa internetowego, lecz także procedurę dokonywania zmian tych warunków. Zgodnie z przepisem art. 3 ust. 2 Rozporządzenia dostawcy usług pośrednictwa internetowego zobowiązani są do powiadamiania na trwałym nośniku informacji zainteresowanych użytkowników biznesowych o wszelkich proponowanych zmianach warunków korzystania z usług. Nie budzi wątpliwości, że nagłe i nieprzewidywalne zmiany warunków korzystania z usług mogą istotnie zakłócić płynność działalności użytkowników biznesowych, zwłaszcza w sytuacji, gdy jedynym kanałem dystrybucji towarów lub usług użytkownika biznesowego jest ten dostarczany przez dostawcę usług pośrednictwa internetowego, który zmienia warunki korzystania z usług. Jakkolwiek Rozporządzenie, ustalając szczególną procedurę, posługuje się pojęciem „wszelkich proponowanych zmian warunków korzystania z usług”, należy stanąć na stanowisku, że proponowane poprawki redakcyjne nie powinny jednak być objęte terminem „zmiana”, o ile ich wprowadzenie nie zmienia treści ani znaczenia warunków korzystania z usług (motyw 18 Rozporządzenia).

Przez trwały nośnik informacji, za którego pośrednictwem dostawca usług powinien powiadomić zainteresowanych użytkowników biznesowych o zmianach warunków korzystania z usług, rozumieć należy „każdy instrument, który umożliwia użytkownikom biznesowym przechowywanie informacji kierowanych do nich osobiście w sposób dostępny do przyszłego korzystania przez okres odpowiedni do celów informacji i który pozwala na niezmienione odtworzenie przechowywanych informacji” (art. 2 pkt 13). Należy uznać, że nie spełnia wymogu powiadomienia na trwałym nośniku samo tylko zamieszczenie informacji o zmianach na stronie internetowej dostawcy usług pośrednictwa internetowego, taki sposób nie zapewnia bowiem użytkownikowi biznesowemu skutecznego przeglądu tych zmian na późniejszym etapie. Obowiązek, o którym mowa, może być zrealizowany w szczególności poprzez przesłanie na adres poczty elektronicznej użytkownika biznesowego pliku z wykazem zmian.

Rozporządzenie przewiduje, że proponowane zmiany warunków korzystania z usług nie mogą wejść w życie przed upływem okresu powiadomienia użytkownika biznesowego o tych zmianach (innymi słowy, zmiany nie mogą obowiązywać z datą wsteczną). Okres powiadomienia musi być rozsądny i proporcjonalny do charakteru i zakresu planowanych zmian oraz ich konsekwencji dla zainteresowanego użytkownika biznesowego i wynosi co najmniej 15 dni od dnia, w którym dostawca usług pośrednictwa internetowego powiadomił zainteresowanego użytkownika biznesowego o proponowanych zmianach. Dostawcy usług pośrednictwa internetowego zobowiązani są przyznać dłuższe okresy powiadomienia, jeżeli jest to konieczne, aby umożliwić użytkownikom biznesowym wprowadzenie dostosowań technicznych lub handlowych w celu dostosowania się do zmian. Okres powiadomienia nie ma zastosowania, gdy:

  • zainteresowany użytkownik biznesowy, w drodze pisemnego oświadczenia lub wyraźnego działania potwierdzającego, zrezygnuje z okresu powiadomienia w dowolnym momencie po otrzymaniu powiadomienia;
  • dostawca usług pośrednictwa internetowego podlega obowiązkowi prawnemu lub regulacyjnemu, na podstawie którego zobowiązany jest do zmiany warunków korzystania z usług w sposób, który uniemożliwia dotrzymanie okresu powiadomienia;
  • dostawca usług pośrednictwa internetowego musi w drodze wyjątku zmienić swoje warunki korzystania z usług, aby przeciwdziałać nieprzewidzianemu i bezpośredniemu zagrożeniu związanemu z ochroną usług pośrednictwa internetowego, konsumentów lub użytkowników biznesowych przed oszustwami, złośliwym oprogramowaniem, spamem, naruszeniem danych lub innymi zagrożeniami dla cyberbezpieczeństwa.

Rozporządzenie przewiduje również, że wprowadzenie nowych towarów lub usług na platformę internetową w trakcie okresu powiadomienia uznaje się za wyraźne działanie mające na celu rezygnację z tego okresu. Nie dotyczy to jednak przypadków, w których rozsądny i proporcjonalny okres powiadomienia jest dłuższy niż 15 dni, ponieważ zmiany warunków korzystania z usług wymagają od użytkownika biznesowego wprowadzenia istotnych dostosowań technicznych do jego towarów lub usług.

Notyfikowanie użytkownikom biznesowym proponowanych zmian ma ten cel, że zainteresowany użytkownik biznesowy ma prawo rozwiązać umowę z dostawcą usług pośrednictwa internetowego przed upływem okresu powiadomienia. Rozwiązanie takie staje się skuteczne w terminie 15 dni od dnia otrzymania powiadomienia, chyba że do umowy ma zastosowanie krótszy okres.

Również w wypadku zmian warunków korzystania z usług Rozporządzenie przewiduje sankcję nieważności w odniesieniu do zmian wprowadzonych w sposób sprzeczny z opisanym powyżej (art. 3 ust. 3). Takie rozwiązanie ma na celu ograniczenie negatywnych skutków dla użytkowników biznesowych oraz zniechęcenie dostawców usług pośrednictwa internetowego do dokonywania zmian warunków korzystania z usług w sposób sprzeczny z obowiązkiem dotrzymania ustalonego okresu powiadomienia.

Podsumowanie

Rozporządzenie wprowadza szereg zmian w wielu obszarach w relacjach B2B pomiędzy dostawcami platform i wyszukiwarek internetowych a użytkownikami biznesowymi. W celu zapewnienia zgodności z Rozporządzeniem dostawcy usług pośrednictwa internetowego powinni wdrożyć następujące działania:

  • audyt zgodności z Rozporządzeniem regulaminów (warunków) świadczenia usług wiążących dostawców z użytkownikami biznesowymi;
  • dostosowanie regulaminów do wymogów Rozporządzenia, zarówno w zakresie stosowanego języka, jak i w zakresie zmian merytorycznych;
  • opracowanie i zamieszczenie na stronach internetowych opisów i informacji, o których mowa w Rozporządzeniu;
  • aktualizacja regulaminu, opisów i informacji;
  • wprowadzenie w życie nowych mechanizmów, takich jak wewnętrzny system rozpatrywania skarg.

Rozporządzenie zakłada, że każde państwo członkowskie zapewni odpowiednie i skuteczne egzekwowanie przepisów tego aktu. Jednocześnie, w ocenie prawodawcy unijnego, nie należy wymagać od państw członkowskich ustanawiania nowych krajowych organów egzekwowania prawa, ponieważ w państwach członkowskich istnieją już różne systemy egzekwowania prawa (organy lub sądy). Co istotne dla dostawców usług pośrednictwa internetowego, Rozporządzenie nie zobowiązuje państw członkowskich do ustanowienia systemu jego egzekwowania ex officio ani do nakładania kar pieniężnych.

[1] Dz. Urz. UE L 186 z 11.07.2019, s. 57–79.

[2] Problematyka prawna Rozporządzenia 2019/1150, w tym analiza zakresu podmiotowego i przedmiotowego zastosowania Rozporządzenia 2019/1150, przedstawiona została szczegółowo w artykule A. Barana i P. Wasilewskiego pt. Rozporządzenie o usługach pośrednictwa internetowego – problematyka prawna w dodatku specjalnym pt. „Prawo nowych technologii” do MoP nr 20/2020.

[3] Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

[4] Art. 2 pkt 10 Rozporządzenia 2019/1150.

[5] Rozporządzenie precyzuje, że „dodatkowe kanały i programy powiązane powinny być rozumiane w sposób neutralny pod względem technologicznym, ale mogłyby, między innymi, obejmować inne strony internetowe, aplikacje lub inne usługi pośrednictwa internetowego wykorzystywane do wprowadzania do obrotu towarów lub usług oferowanych przez użytkownika biznesowego” (motyw 16 Rozporządzenia).

[6] Lub podanie informacji o braku takiego dostępu.

[7] Por. art. 5 ust. 2 pkt 2 Ustawy z dnia 18 lipca 2002 r. o świadczeniu usług drogą elektroniczną (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 344, z późn. zm.).

[8] Zob. art. 20 ust. 3 Ustawy z dnia 6 marca 2018 r. – Prawo przedsiębiorców (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1292, z późn. zm.).