Wzorcem normatywnym dla konstrukcji „prawa do informacji” czyli wniosków o udzielenie informacji jest dyrektywa 2004/48/WE. Zgodnie z Art.8 dyrektywy 2004/48/WE – nakaz udostępnienia określonych informacji jest wydawany w postępowaniu sądowym dotyczącym prawa własności intelektualnej w odpowiedzi na uzasadnione i proporcjonalne żądanie powoda. Dyrektywa jest dyrektywą minimalnej harmonizacji i zasadniczo pozwala państwom członkowskim na przyznanie uprawnionym dalej idącej ochrony. Implementując w 2007 r. do prawa polskiego tzw. dyrektywę enforcement wnioski o udzielenie informacji zostały jednak uregulowane odmiennie od wytycznych Dyrektywy i w sposób odrębny w ustawie prawie własności przemysłowej oraz w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Ten sposób implementacji spotkał się zarówno z krytyką w doktrynie, jak i w orzecznictwie. Regulacja w prawie polskim oceniana była również za niezgodną z prawem unijnym. Od chwili uchwalenia tych przepisów wypowiadane są poglądy, że zmiany prawa polskiego są konieczne ze względu na uznawaną za wadliwą i systemowo niespójną implementację dyrektywy 2004/48/WE.

 Odpowiadając na liczne postulaty potrzeby dokonania zmian oraz niewątpliwie uwzględniając konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 grudnia 2018 r. (SK 19/16)  od 1 lipca 2020 r. w ramach odrębnego trybu rozpoznawania spraw z zakresu własności intelektualnej będą obowiązywać nowe zasady udzielania informacji

Nowy kształt przepisów określających podstawy udzielania informacji wynika z nowelizacji wprowadzonej ustawą z dnia 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020 poz. 288, dalej: „Ustawa”). Regulacja wniosków o udzielenie informacji ma jednolitą treść dla wszystkich praw własności intelektualnej i usuwa większość zarzucanych błędów istniejących w uchylanej redakcji przepisów. Nowe brzmienie postanowień określających wymogi „prawa do informacji”, jeszcze przed wejściem w życie przepisów nie jest jednak pozbawione wątpliwości interpretacyjnych i może wywołać w nieodległej praktyce wiele pytań.

W pierwszej kolejności należy jednak zastanowić się nad charakterem prawnym wniosków o udzielenie informacji. Wnioski te mają charakter pomocniczy względem postępowania o naruszenie praw własności intelektualnej. Znaczenie tego środka pomocniczego jest bowiem ściśle związane z uzyskaniem informacji dotyczących naruszenia prawa wyłącznego. Ich funkcja procesowa istotnie wpływa na decyzję o wszczęciu postępowania i zakresie dochodzonych roszczeń. Celem takich wniosków jest więc stworzenie instrumentu prawnego umożliwiającego uprawnionemu z tytułu praw z zakresu własności intelektualnej uzyskanie informacji dotyczących naruszenia praw. Uzyskanie takich informacji przez uprawnionego jest niejednokrotnie faktyczną przesłanką warunkującą skuteczne poszukiwanie ochrony prawnej. Powód powinien wykazać fakty, z których wynika jego roszczenie, w szczególności takie okoliczności, jak istnienie prawa, fakt jego naruszenia przez pozwanego, a w przypadku roszczeń kompensacyjnych wysokość bezpodstawnie uzyskanych korzyści lub powstanie i rozmiar szkody. Powołanie i udowodnienie wymienionych okoliczności faktycznych w praktyce wywołuje zasadnicze trudności, gdyż uprawnionemu mogą być nieznane rozmiary nielegalnej działalności pozwanego, zwłaszcza liczba bezprawnie wytworzonych lub wprowadzonych do obrotu towarów.

Można więc twierdzić że wnioski o udzielenie informacji mają charakter szczególnego środka prawnego o naturze procesowej. Wniosek uprawnionego, w którym wzywa się do udzielenia informacji, nie jest typem powództwa, ale wnioskiem niezbędnym do określenia dochodzonego roszczenia. Podkreślić należy, że rozstrzygając w przedmiocie wniosku, sąd wydaje postanowienie, a postanowienia wydawane w procesie nie są formą rozstrzygnięć co do istoty sprawy. Prawo do informacji nie ma więc natury materialnoprawnej. Korzystanie z prawa do informacji powinno być ponadto uzależnione od kontroli sądu pod względem zasadności i proporcjonalności żądania udzielenia informacji. W nowej redakcji wnioski o udzielenie informacji są samodzielnym środkiem, który nie stanowi już formy zabezpieczenia roszczeń. Wyeliminowane zostały więc wątpliwości co do charakteru tej instytucji i jego miejsca w systemie prawa. Prawo do informacji powinno być zatem traktowane jako środek sui generis, odrębny od regulacji zabezpieczenia roszczeń i gromadzenia dowodów, choć pomocny w ustalaniu faktów dotyczących odpowiedzialności z tytułu naruszenia prawa własności intelektualnej.

Warto przypomnieć, że szczególnie ważny dla zmiany obowiązujących przepisów jest wspomniany już obowiązek wykonania wyroku TK z 6 grudnia 2018 r. (SK 19/16), w świetle którego art. 2861 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 czerwca 2000 r. – Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2017 r. poz. 776) w dotychczasowym brzmieniu jest niezgodny z art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, co powoduje wyeliminowanie z polskiego systemu prawnego możliwości zabezpieczenia roszczenia przez zobowiązanie innej niż naruszający osoby do udzielenia informacji, które są niezbędne do dochodzenia roszczeń o naruszenie praw wyłącznych. W wyroku podkreślono ponadto, że istotne jest: „by istniało powiązanie między przewidzianym zabezpieczeniem, a postępowaniem w sprawie naruszenia praw własności przemysłowej.”

W nowych przepisach uwzględnienie wyroku TK jest zrealizowane poprzez określenie związku między wnioskiem o udzielenie informacji a roszczeniem o naruszenie prawa własności intelektualnej, polegające na wprowadzaniu zasady wszczynania postępowania sądowego przez wnioskodawcę. Ten wymóg był już, w mojej ocenie poprawnie wprowadzony w ramach przepisów ustawy z dnia 16 października 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo własności przemysłowej. Nowelizacja K.p.c. rozszerza więc przyjęty kierunek zmian na wszystkie prawa własności intelektualnej, ale jednocześnie wymusza jeszcze silniej obowiązek wszczynania postepowań. Zwrócić uwagę warto natomiast, że istotne i zasadne jest wprowadzenie w ramach swoistego testu proporcjonalności konieczności wyważenia interesów i proporcjonalnego ukształtowania praw uprawnionych oraz obowiązków naruszycieli, a także innych osób posiadających wiedzę o naruszeniach.

Przechodząc do krótkiego omówienia podstaw wniosków o udzielenie informacji należy wskazać, że główną przesłanka jest aktualnie konieczność wykazanie wiarygodnych okoliczności wskazujących na naruszenie (por. Art. 479113 § 1 Ustawy in fine). Chodzi w tym miejscu o naruszenie patentu, dodatkowego prawa ochronnego, prawa ochronnego lub prawa z rejestracji. Wykazanie wiarygodnych okoliczności wskazujących na naruszenie nie jest jednak równoznaczne z udowodnieniem naruszenia praw własności intelektualnej. Wymogi warunkujące uwzględnienie wniosku, to zgodnie z dyrektywą 2004/48/WE istnienie uzasadnionego i proporcjonalnego żądania powoda. Nowa treść przepisu wprowadza więc w stosunku do dotychczasowej redakcji inne przesłankę. W miejsce „wysokiego prawdopodobieństwa” roszczeń uprawnionego, wprowadzona została przesłanka wykazania wiarygodnych okoliczności naruszenia. Bliskość znaczeniowa obu wymienionych przesłanek jest widoczna, ale ich prawne rozumienie może wywoływać nadal dyskusję. Na skutek wypowiedzi doktryny, niestabilnego orzecznictwa i w końcu wyroku TK próbę wprowadzenia nowego kryterium uzależniającego pozytywne rozpoznanie wniosku można jednak uznać za dobry kompromis. Rozpoznanie wniosków o udzielenie informacji sprowadza się bowiem do znalezienia takiego poziomu wykazania prawdopodobieństwa naruszenia, który nie jest równoważny pewności – gwarantowanej w sposób formalny po przeprowadzeniu pełnego postępowania dowodowego, ale tak wysokim stopniem wiarygodności przedstawionych przez uprawnionego faktów, że uzasadniają one uwzględnienie wniosku uprawnionego.

Celem wniosku o udzielenia informacji jest jego niezbędność dla dochodzenia roszczenia. Nowe brzmienie przesłanki dotyczącej wniosków o udzielenie informacji zawiera ten dodatkowy wymóg, który ma na celu podkreślenie nie tylko samej potrzeby określenia roszczenia, ale jej „niezbędności”, czyli swoistej konieczności udzielenia informacji. Tak sformułowana przesłanka wyraża w sposób dopełniający możliwość oceny przez sąd zasadności wniosku.

Dodatkowo w Art. 479116  Ustawy są wymienione wymogi formalne wniosku o udzielenie informacji. Zgodnie z tym przepisem wniosek powinien odpowiadać wymaganiom przepisanym dla pisma procesowego, a ponadto zawierać: 1) wykazanie w sposób wiarygodny okoliczności wskazujących na naruszenie prawa własności intelektualnej; 2) określenie informacji, które są przedmiotem wezwania; 3) określenie obowiązanego oraz wskazanie okoliczności, z których może wynikać, że dysponuje on informacjami objętymi wnioskiem; oraz 4) wykazanie, że informacje są konieczne do określenia źródła lub zakresu naruszenia prawa.

Wystąpienie z wnioskiem do sądu właściwego do rozpoznania spraw o naruszenie praw własności intelektualnej może nastąpić zarówno w toku postępowania po wniesieniu powództwa, ale także przed wytoczeniem powództwa. Wniosek o udzielenie informacji może więc poprzedzać dalsze etapy dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych. Potwierdza to Art. 479113  § 1 Ustawy, wskazując, że sąd może przed wszczęciem postępowania w sprawie o naruszenie lub w jego toku aż do zamknięcia rozprawy w pierwszej instancji wezwać naruszającego do udzielenia informacji.

Obecnie, zgodnie z Art. 479112 Ustawy, przepisy dotyczące obowiązanego stosuje się do osoby, w tym również pozwanego, która posiada informacje, o których mowa w art. 479113, lub dostęp do nich. Z wnioskami o zobowiązanie do udzielenia informacji można więc wystąpić zarówno przeciwko domniemanemu naruszającemu, jak i przeciwko innemu niż naruszający obowiązanemu. Innym niż naruszający obowiązanym w rozumieniu Art. 479114 Ustawy, jest osoba która: 1) posiada w ilości świadczącej o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej towary, przy których zaprojektowaniu, wytworzeniu lub wprowadzeniu do obrotu nastąpiło naruszenie prawa własności intelektualnej lub których cechy estetyczne lub funkcjonalne naruszają te prawa lub 2) dostarcza, w rozmiarze świadczącym o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej, usługi osobie, która narusza prawa własności intelektualnej, lub 3) wykonuje w rozmiarze świadczącym o faktycznym prowadzeniu działalności gospodarczej usługi z naruszeniem prawa własności intelektualnej, lub 4) została przez osobę, o której mowa w pkt 1, 2 lub 3, wskazana jako wytwórca lub uczestnik procesu wprowadzenia do obrotu takich towarów, odbiorca takich usług lub podmiot, który je świadczy.

Sąd może wezwać do udzielenia informacji o pochodzeniu i sieciach dystrybucji towarów lub usług. W kontekście nowej redakcji przepisów regulujących wnioski o udzielenie informacji można jednak stwierdzić, że postanowienia określające zakres wniosku, który może składać uprawniony są ściśłe i zamknięte katalogiem obejmującym wyłącznie szczegółowo wymienione w nim informacje. Zakres przedmiotowy obowiązku informacyjnego to zatem nie tylko ogólne informacje o  pochodzeniu, sieciach dystrybucji towarów lub usług, ale na podstawie Art. 479115 § 1 Ustawy należy przyjąć, że wezwanie do udzielenia informacji, o których mowa w art. 479113  dotyczy wyłącznie: 1) informacji o firmie, miejscu zamieszkania lub siedzibie i adresie producentów, wytwórców, dystrybutorów, dostawców oraz innych poprzednich posiadaczy, od których lub na rzecz których nastąpiło nabycie lub zbycie towarów, korzystanie z usług lub ich świadczenie, jak również przewidywanych hurtowników i detalistów tych towarów lub usług; 2) informacji o ilości wyprodukowanych, wytworzonych, wysłanych, otrzymanych lub zamówionych towarów lub świadczonych usłg, jak również cenach otrzymanych w zamian za towary lub usługi oraz 3) w szczególnie uzasadnionych okolicznościach innych informacji, które są niezbędne do wykazania wysokości roszczenia.

Obowiązujące dotychczas przepisy nie wprowadzały obowiązku wszczęcia postępowania o naruszenie po uzyskaniu od domniemanego naruszyciela żądanych informacji. Z brakiem wymogu wszczęcia postępowania łączony jest zarzut, że wnioski o udzielenie informacji nie zapewniają w inny sposób koniecznego związku z postępowaniem o naruszenie. Zarzut ten znalazł się w szczególności w powołanym powyżej wyroku TK z 6 grudnia 2018 r. (SK 19/16), gdzie podkreślono brak gwarancji, że główne postępowanie zostanie wszczęte oraz, że nie ma też możliwości kontroli jak zostaną wykorzystane informacje.

Aktualnie przyjąć należy, że zasadą obowiązująca od 1 lipca 2020 r. będzie wszczynania przez wnioskodawcę postępowania o naruszenie. Zgodnie z Art. 479113§ 2. Ustawy „Jeżeli sąd wezwał do udzielenia informacji przed wszczęciem postępowania w sprawie o naruszenie, postępowanie to powinno być wszczęte nie później niż w terminie miesiąca od dnia wykonania postanowienia o udzieleniu informacji”. Warto w tym miejscu jednak wskazać, że przepisy Dyrektywy enforcement nie przewidują wprost obowiązku wszczęcia postępowania przez osobę, która zwraca się z wnioskiem o udzielenie informacji. Dyrektywa wymaga jedynie, aby nakaz został wydany w postępowaniu sądowym dotyczącym prawa własności intelektualnej. Nie jest więc oczywiste, jak rozumieć związek pomiędzy postępowaniem inicjowanym przez osobę domagająca się udzielenia informacji i postępowaniem sądowym w przedmiocie naruszenia. Literalne brzmienie przepisu Art. 479113§ 2 nie pozostawia wątpliwości, że jeśli sąd wezwał do udzielenia informacji przed wszczęciem postępowania w sprawie o naruszenie, postępowanie to powinno być wszczęte nie później niż w terminie miesiąca od dnia wykonania postanowienia o udzieleniu informacji. Decydujące powinno być jednak w tym przedmiocie stanowisko sądu, który powinien wyznaczać obowiązek wszczęcia i początek biegu terminu do wniesienia pisma wszczynającego postępowanie przeciwko naruszającemu wydając w tym przedmiocie stosowne postanowienie. Szczególnie istotna będzie więc odpowiedź na pytanie, czy w drodze wykładni funkcjonalnej sąd ma możliwość, po rozważeniu całokształtu okoliczności. nie wyznaczyć takiego obowiązku i terminu. Można bowiem założyć, że każdy uprawniony, który wykaże okoliczności naruszenia jego prawa występując z takim wnioskiem zmierza do przygotowania procesu. W mojej ocenie, nie można jednak w sposób bezwarunkowy przesądzać, że udzielone informacje w każdej sytuacji będą wymuszały wszczęcie postępowania. Może okazać się, że pomimo istnienia okoliczności wskazujących na naruszenie, z udzielonych informacji nie wynikają nadal dla uprawnionego podstawy do wywodzenia skutecznie roszczeń. Przykładowo, z udzielonych informacji można dopiero ustalić, że towary w posiadaniu osoby udzielającej informacji pochodzą z importu równoległego z innego kraju UE, co usprawiedliwia dalszych ich obrót. Wyróżnić należy również, że co do zasady, informacje, które zostały udzielone przez osoby trzecie nie będą również wywoływały konieczności dochodzenia roszczeń przeciwko tym właśnie osobom, ponieważ ich rola w związku z naruszeniem nie miała gospodarczego znaczenia lub było ona bagatelna. 

Wyrok TK niewątpliwie podkreśla nacisk na zabezpieczenie interesów osób naruszających prawa własności intelektualnej lub osób posiadających wiedzę o naruszeniach. Sankcją gwarantującą realizację takiego obowiązku są roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem obowiązku udzielenia informacji, dochodzone na zasadach ogólnych. Jeżeli uprawniony nie wniósł pisma wszczynającego postępowanie przeciwko naruszającemu w terminie wyznaczonym przez sąd albo pismo wszczynające postępowanie zostało wycofane, jak również gdy pismo wszczynające postępowanie zostało zwrócone lub odrzucone albo powództwo bądź wniosek oddalono lub postępowanie umorzono osobom, które udzieliły informacji, obowiązanemu przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem obowiązku udzielenia informacji na zasadach ogólnych. Jeżeli w związku z udzieleniem informacji osoba wykonująca obowiązek przekazania informacji nie poniosła żadnej szkody, brak jest uzasadnienia dla zapłaty odszkodowania. Roszczenie odszkodowawcze wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od dnia jego powstania. Przepisy art. 746 § 1 1 –3 Kpc stosuje się wówczas odpowiednio.

Obowiązanemu przysługuje ponadto roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej wykonaniem obowiązku udzielenia informacji w przypadku wykorzystania przez uprawnionego informacji, dla celów innych niż dochodzenie przez uprawnionego roszczenia. Konsekwencje w postaci roszczeń o naprawienie szkody w przypadkach nadużycia wniosków o udzielenie informacji należy uznać za zasadne, ponieważ maja one na celu kontrolę sposobu wykorzystywaniem tego środka prawnego niezgodnie z jego celem. Pomocne dla określania w jakich sytuacjach wykorzystanie informacji następuje w postępowaniu o naruszenie praw własności intelektualnej jest możliwe orzecznictwo TSUE (Por. wyrok z 18 stycznia 2017 r. C-427/15 (New Wave).

Niezależnie od możliwości domagania się odszkodowań uprawniony ma obowiązek zwrotu kosztów i wydatków celowych poniesionych w związku z udzieleniem informacji, jeżeli z żądaniem takim wystąpi obowiązany lub pozwany (Por. Art. 479121). Odpowiednio stosuje się wówczas przepis art. 277 k.p.c .Osoby udzielające informacji mogą więc żądać zwrotu kosztów i wydatków poniesionych w związku z udzieleniem informacji, po przedstawieniu  dokumentów potwierdzających faktycznie poniesione wydatki i koszty. Mogą to być w szczególności faktury i rachunki, ale także obliczenia poniesionych kosztów pracy i czynności związanych bezpośrednio z przygotowaniem materiałów zawierających informacje w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa.

Regulacja prawa do informacji jest ściśle związana z zapobieganiem nadużyciom związanym z wykorzystaniem informacji, w aspekcie ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa. Wskazane w nowej regulacji rozwiązanie przenosi ciężar ustalenia chronionej tajemnicy przedsiębiorstwa na sąd, który musi po zapoznaniu się z wnioskiem i stanowiskiem osób zobowiązanych do udzielenia informacji rozstrzygnąć, jaki jest zakres udostępnienia wiedzy w celu przygotowania procesu. Rola sądu w ramach rozpoznawania wniosków o udzielenie informacji jest więc decydująca i ma o wiele dalsze konsekwencje. Jeżeli sąd uzna, że zakres wnioskowanych informacji jest objęty w znacznym zakresie tajemnicą przedsiębiorstwa, nie będzie możliwe sformułowanie przez wnioskodawcę roszczeń. Udzielenie uprawnionemu dostępu tylko wąskiego zakresu informacji nie powinno więc przesądzać o konieczności wszczęcia postępowania. Swoiste deficyt informacji, wynikający z potrzeby ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa powinien być zatem odzwierciedlony w możliwości fakultatywnego nakładania obowiązku wnoszenia pisma wszczynającego postępowanie. Trudności w przedmiocie wyznaczenia granic ochrony tajemnicy przedsiębiorstwa potwierdzają potrzebę ograniczenia bezwarunkowego obowiązku wnoszenia pozwu.

Zasady udzielenie dostępu do informacji będących tajemnicą przedsiębiorstwa są związane z szczegółowymi zagadnieniami procesowymi. Przed wyznaczeniem posiedzenia przewodniczący zarządza doręczenie odpisu wniosku o udzielenie informacji obowiązanemu i równocześnie zobowiązuje go do złożenia odpowiedzi na wezwanie w wyznaczonym terminie nie krótszym niż dwa tygodnie. W takim przypadku, przewodniczący poucza o ochronie tajemnicy przedsiębiorstwa oraz prawie odmowy udzielenia informacji. Obowiązany nie może jednak odmówić udzielenia informacji, z tego powodu, że ich udzielenie mogłoby narazić jego lub jego bliskich na dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową. Następnie, jeżeli Sąd uwzględni wniosek powinien określić termin udzielenia informacji, ich rodzaj i zakres, a także zasady zapoznania się z nimi przez uprawnionego. Informacji udziela się pod rygorem odpowiedzialności karnej.

Postanowienie nakazujące udzielenie informacji podlega wykonaniu z chwilą jego wydania. Obowiązek udzielenia informacji podlega wykonaniu w formie pisemnej albo postaci elektronicznej. Na postanowienie w przedmiocie udzielenia informacji służy zażalenie do sądu drugiej instancji. Zażalenie obowiązanego w zakresie, w jakim powołuje się na prawo odmowy udzielenia informacji lub ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa, sąd rozpoznaje na posiedzeniu niejawnym. Od uznania sądu zależy, czy na posiedzeniu wysłucha uprawnionego lub obowiązanego. Jeżeli obowiązany powołuje się na ochronę tajemnicy przedsiębiorstwa, sąd może określić szczególne zasady korzystania i zapoznawania się z udzielonymi informacjami oraz może wprowadzić dodatkowe ograniczenia. Przewodniczący, na wniosek uprawnionego, wyznacza posiedzenie niejawne w celu ustnego wyjaśnienia udzielonych informacji.