Maciej Miąsko

Od ponad pół roku obowiązują w Polsce nowe przepisy AML. Wśród nich znajduje się regulacja, która uczyniła podmioty świadczące usługi w obszarze kryptowalut pełnoprawnymi członkami systemu walki z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Elementem tego systemu stała się też technologia blockchain. Technologia anonimowego kryptoświata ma więc teraz stać się częścią rozwiązań, których priorytetem jest identyfikacja tożsamości. Przygląda się jej bacznie nie tylko obszar FinTech, ale również najwięksi gracze rynku finansowego, w tym banki.

****

Kryptowaluty a nowe regulacje AML

Nowe przepisy AML (kryjące się pod nazwą ustawy z dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu^[1]; dalej: „Ustawa AML”) weszły w życie 13 lipca 2018 r. Od tego czasu instytucjami obowiązanymi w Polsce (podmiotami podlegającymi Ustawie AML) są firmy świadczące usługi w zakresie wymiany kryptowalut (zarówno na tradycyjne środki pieniężne, jak i na inne kryptowaluty), pośrednicy w takiej wymianie, a także firmy prowadzące rachunki (portfele) kryptowalut dla ich posiadaczy. Warto wskazać, że katalog ten jest szerszy niż przewiduje najnowsza unijna dyrektywa dotycząca przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Dyrektywa 2018/843^[2] (dalej: „Dyrektywa AML5”) nie obejmuje bowiem problematyki wymiany kryptowalut na inne kryptowaluty ani pośrednictwa w wymianie kryptowalut.

Nie jest to jedyna różnica między polskimi a unijnymi przepisami AML w zakresie kryptowalut. Różnice te dotyczą też samego pojęcia kryptowaluty (formalnie „waluty wirtualnej”). W szczególności motyw 10 Dyrektywy AML5 jednoznacznie przesądza, że walutami wirtualnymi nie są waluty używane w grach komputerowych, które można wykorzystać wyłącznie w konkretnym środowisku gry. Polska definicja nie jest w tym zakresie tak jednoznaczna, co z perspektywy rynku rodzi szereg wątpliwości.

Warto podkreślić, że tego rodzaju różnice nie są wynikiem błędów w procesie implementacji Dyrektywy AML5. Uregulowanie kryptowalut w Ustawie AML było bowiem samodzielną inicjatywą polskiego ustawodawcy, wcześniejszą niż ta dyrektywa. Dzięki temu Polska, z jednej strony, znalazła się w europejskiej awangardzie w obszarze „cywilizowania” walut wirtualnych. Z drugiej strony oznacza to, że przepisy w tym zakresie na pewno będą musiały zostać zmienione. Termin implementacji Dyrektywy AML5 do polskiego porządku prawnego upływa przy tym dopiero 10 stycznia 2020 r.

Technologia blockchain w kryptowalutach

Przeważająca część kryptowalut, w tym najpopularniejszy Bitcoin, oparta jest na technologii blockchain (tj. łańcuchu bloków). W najbardziej podstawowym zarysie technologia ta stanowi system transakcyjny oraz jednocześnie księgę rozrachunkową, która przy pomocy algorytmów kryptograficznych rejestruje transakcje dokonywane w danej kryptowalucie^[3]. Bloki stanowią kolejne rozdziały tej księgi rozrachunkowej. Pierwszy zapis w bloku zawiera informację o początkowym posiadaczu danej jednostki kryptowaluty (np. jego adresie publicznym). Kolejne zapisy w blokach określają zaś transakcje realizowane z wykorzystaniem tej jednostki. Ponieważ bloki mają ograniczoną pojemność zapisu (np. 1 MB dla Bitcoin), co określony czas w systemie powstają kolejne bloki (np. dla Bitcoin średnio co 10 minut). Każdy blok zawiera znacznik czasu oraz unikatowy hash (identyfikator) poprzedniego bloku.

Genialność technologii blockchain tkwi w sposobie powstawania zapisów w blokach. Blockchain ma bowiem charakter zdecentralizowanej i rozproszonej bazy danych, która opiera się o architekturę peer-to-peer (P2P). Przejawia się to między innymi w tym, że dodanie każdego zapisu do bloku wymaga potwierdzenia jego prawidłowości w drodze konsensusu uczestników systemu (ang. nodes) z których każdy przechowuje pełną kopię danych blockchain. W przeciwieństwie do tradycyjnych systemów instytucji finansowych czy banków centralnych odpowiednio rozbudowany blockchain jest więc odporny na włamania do pojedynczych baz danych. Ewentualne próby fałszerstw są bowiem wykrywane przez innych uczestników systemu przed dodaniem zapisu do łańcucha bloków i odrzucane jako błędne. Do sfałszowania zapisu może dojść właściwie tylko w sytuacji, gdy ktoś jest w stanie podmienić ponad 50% kopii baz danych blockchain^[4]. Przy odpowiednio rozproszonym blockchain nie jest to w rzeczywistości możliwe na obecnym poziomie technologicznym. Potwierdzają to coraz głośniej zarówno eksperci z zakresu cyberbezpieczeństwa i kryptografii, jak i praktyka, zwłaszcza fakt bezbłędnego działania Bitcoin od chwili jego powstania.

Blockchain elementem innowacyjnych rozwiązań AML?

Technologia blockchain została stworzona z myślą o zagwarantowaniu pewności wystąpienia określonych zdarzeń (transakcji) w rozproszonym, i tym samym anonimowym, środowisku. Położenie nacisku na prawidłowość w relacji transakcja – transakcja (a nie osoba – osoba) było jednym z powodów początkowej niechęci rynku regulowanego do kryptowalut i stojącej za nimi technologii. Tradycyjne rozwiązania AML nakierowane są bowiem przede wszystkim na identyfikację osób zaangażowanych w proceder prania pieniędzy. Sam ten proceder opiera się jednak w dużej mierze na transakcjach nielegalnymi środkami. W pierwszej jego kolejności następuje bowiem wprowadzenie takich środków do systemu finansowego (tzw. umiejscowienie lub lokowanie – ang. placement), a następnie ukrycie ich nielegalnego pochodzenia poprzez realizację wielu kolejnych transakcji w ramach systemu (tzw. maskowanie – ang. layering)^[5]. W celu walki z tego rodzaju działaniami instytucje obowiązane są zobligowane między innymi do analizy transakcji przeprowadzanych przez swoich klientów (art. 34 ust. 1 pkt 4 Ustawy AML). Wykorzystanie w tych procesach technologii blockchain może istotnie wpłynąć na skuteczność takich analiz. Jej odporność na próby fałszowania zapisów (transakcji) systemu, a także wysoka skuteczność śledzenia transakcji wstecz aż do ich wprowadzenia do systemu daje bowiem szansę na stworzenie nowych, skuteczniejszych narzędzi AML w tym zakresie^[6].

Nie jest to jedyny pomysł na wykorzystanie technologii blockchain w procesach AML. Na rynku pojawiają się też inne, w tym dotyczące wzmocnienia dzięki niej samego procesu identyfikacji i weryfikacji klientów instytucji obowiązanych (art. 34 ust. 1 pkt 1 i 2 Ustawy AML, ang. Know Your Customer (KYC)). Wskazuje się między innymi, że oferowana przez blockchain rozproszona weryfikacja w czasie zbliżonym do rzeczywistego może znacznie przyspieszyć wymianę informacji (czy to w ramach jednej organizacji, czy całego systemu instytucji obowiązanych) na potrzeby procesów KYC^[7]. Z jednej strony pozwoliłoby to ograniczyć błędy wynikające z opóźnień w przesyłaniu informacji, jak i bazujące na tych opóźnieniach oszustwa. Z drugiej strony umożliwiłoby instytucjom obowiązanym przyspieszenie procesu zawierania umów z klientami, szczególnie w środowisku elektronicznym.

Na koniec warto też zauważyć, że objęcie procedurami AML, zwłaszcza procesami KYC, podmiotów działających w obszarze kryptowalut może mieć – niezależnie od powyższego – pozytywny wpływ na same te podmioty, a w szczególności na bezpieczeństwo świadczonych przez nie usług. Jak wskazano powyżej, procesy te w dużej mierze koncentrują się na identyfikacji i weryfikacji tożsamości klientów. Dotykają one więc najsłabszego z perspektywy AML ogniwa bezpieczeństwa kryptowalut, którym jest anonimowość ich posiadaczy.

W tym kontekście objęcie kryptowalut przepisami AML może okazać się rozwiązaniem typu win-win dla rozwoju zarówno systemu walki z praniem pieniędzy, jak i technologii stojącej za kryptowalutami.

^[1] Dz. U. z 2018 r., poz. 723 ze zm.

^[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2018/843 z dnia 30 maja 2018 r. zmieniająca dyrektywę (UE) 2015/849 w sprawie zapobiegania wykorzystywaniu systemu finansowego do prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu oraz zmieniająca dyrektywy 2009/138/WE i 2013/36/UE.

^[3] K. Piech (red.), Podstawy korzystania z walut cyfrowych, Instytut Wiedzy i Innowacji, 2017, s. 15.

[4] Ibidem, s. 20.

^[5] JX Low, Terrorist Financing Explored, 25 kwietnia 2018 r., https://aml-cft.net/terrorist-financing-explored/ [dostęp: 1 lutego 2019 r.].

^[6] B. Patel, How Can Blockchain Help with AML KYC, 12 lutego 2018 r., https://www.finextra.com/blogposting/15022/how-can-blockchain-help-with-aml-kyc (dostęp: 1 lutego 2019 r.).

^[7] P. Ovhal, How Blockchain Is Solving the KYC/AML Problems, 15 października 2018 r., https://medium.com/@ovhalprajakta5305/how-blockchain-is-solving-the-kyc-aml-problems-1e0165035292 (dostęp: 26 października 2018 r.).

Od grudnia zeszłego roku trwają w Ministerstwie Rozwoju i Finansów prace nad ustawą, która ma w Polsce powołać do życia Centralną Bazę Rachunków (CBR). Baza ma objąć nie tylko dane pochodzące od regulowanych graczy rynku finansowego (banki, zakłady ubezpieczeń, instytucje płatnicze itd.), ale też od takich podmiotów jak… operatorzy Bitcoin!

****

Jak wskazuje uzasadnienie projektu podstawowym celem powołania CBR jest ułatwienie lokalizowania składników majątkowych pochodzących z przestępstw, a także umożliwienie szybszego uzyskiwania przez komorników sądowych i inne organy egzekucyjne informacji o miejscach przechowywania wartości majątkowych dłużników. Faktycznie, w Polsce nie istnieje centralny system informacji o rachunkach. Organy państwowe w celu uzyskania takich informacji muszą więc zwracać się bezpośrednio do podmiotów rynku finansowego lub korzystać z rozwiązań komercyjnych (np. bazy KIR S.A.). Proces ten jest z jednej strony kosztowny oraz – co bardziej problematyczne – czasochłonny. Z tej perspektywy inicjatywa stworzenia CBR jest więc słuszna i potrzebna. Zwłaszcza, że tego rodzaju centralne bazy z powodzeniem funkcjonują już w 9 Państwach Członkowskich Unii Europejskiej (a w kolejnych 4 trwają prace nad ich wprowadzeniem). A jak przedstawia się wizja CBR dla prywatnych podmiotów rynku finansowego i – jak zaprezentujemy poniżej także – innych rynków?

Instytucje zobowiązane do przekazywania CBR informacji o rachunkach

Wprowadzenie CBR – jak to zwykle bywa w przypadku tego rodzaju instytucji prawnych – dla szeregu podmiotów rynku finansowego będzie oznaczać wzrost obowiązków informacyjnych. W projekcie ustawy o Centralnej Bazie Rachunków (u.C.B.R.) podmioty te noszą nazwę instytucji zobowiązanych, a ich wyczerpujący katalog można znaleźć w art. 2 pkt 2 u.C.B.R. Instytucjami zobowiązanymi będą przede wszystkim banki, zakłady ubezpieczeń, instytucje płatnicze, instytucje pieniądza elektronicznego, SKOK (spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe), czy firmy i fundusze inwestycyjne, a także polskie „podmioty oferujące produkty i usługi w zakresie przechowywania danych uwierzytelniających niezbędnych do uzyskania dostępu do walut wirtualnych” (o tych ostatnich będzie jeszcze dalej).

Pojęcie rachunku

Co uważniejszych czytelników na pewno zdziwiła informacja, że zakłady ubezpieczeń mają być zobowiązane do przekazywania CBR informacji o prowadzonych rachunkach. Zakłady te nie prowadzą przecież rachunków dla swoich klientów w potocznym rozumieniu tego słowa. Zgodnie z projektem za rachunek została jednak uznana umowa ubezpieczenia z elementami inwestycyjnymi (art. 2 pkt 5 lit. f u.C.B.R.). Bynajmniej nie jest to jedyny nieintuicyjny przykład „rachunku” w ramach omawianego projektu. Rachunkiem mają być też zbiory danych dotyczące transakcji realizowanych na rzecz danego uczestnika funduszu inwestycyjnego, umowa o udostępnienie skrytki sejfowej, czy wreszcie produkty lub usługi przechowywania danych uwierzytelniających do uzyskania dostępu do walut wirtualnych. Wbrew nazwie ustawy, wynikające z niej obowiązki będą więc musiały wykonywać nie tylko podmioty prowadzące „tradycyjne” rachunki (przy czym rachunki płatnicze, inne rachunki bankowe lub w SKOK, czy rachunki papierów wartościowych też zostały objęte zakresem u.C.B.R.), ale także podmioty prowadzące rachunki do walut wirtualnych.

Zakres informacji przekazywanych do CBR

Projekt zawiera obszerny katalog informacji, które instytucje zobowiązane będą musiały przekazywać do CBR (art. 8 u.C.B.R., zajmujący prawie 3 z 14 stron całego projektu). Informacje te obejmą dane o samym rachunku, ich posiadaczach (będących zarówno os. fizycznymi, os. prawnymi, jak i jednostkami nieposiadającymi osobowości prawnej), a także beneficjentach rzeczywistych posiadaczy (w rozumieniu przepisów AML). Skoro niezbędne będzie przekazywanie tych informacji do CBR, to znaczy, że instytucje będą musiały je wcześniej ustalić. A jeśli ustalić, to wprowadzić w tym celu odpowiednie procedury wewnętrzne w procesie zawierania umów z klientami. Wytrawni specjaliści compliance z pewnością szybko zauważą, że planowany zakres informacji przekazywanych do CBR w dużym stopniu pokrywa się z informacjami, których ustalenie wymagane jest przez ustawę o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (u.p.p.p.). Faktycznie, dla części podmiotów będzie to oznaczać istotne ograniczenie kosztów wdrożenia obowiązku informacyjnego do CBR, gdyż wiele wymaganych informacji podmioty te i tak już zbierają, i ustalają. Nie dotyczy to jednak wszystkich, gdyż jak zwykle diabeł tkwi w szczegółach. Po pierwsze, nie wszystkie instytucje zobowiązane w rozumieniu projektu są jednocześnie instytucjami obowiązanymi w rozumieniu u.p.p.p. Ponadto, polskie przepisy AML przewidują możliwość odstąpienia od ustalania tożsamości klientów i beneficjentów rzeczywistych w określonych sytuacjach (m.in. art. 9 u.p.p.p.), z czego szereg instytucji obowiązanych skrzętnie korzysta. Odstąpienie takie możliwe jest m.in. wobec niskokwotowego pieniądza elektronicznego, który może być przechowywany na rachunku. W końcu należy też wskazać, że żadna instytucja obowiązana nie ma bezwzględnego obowiązku ustalenia tożsamości beneficjenta rzeczywistego swoich klientów. Obowiązek ten jest bowiem obowiązkiem starannego działania (art. 8b ust. 3 pkt 2 u.p.p.p.). Projekt u.C.B.R. powyższych sytuacji jak na razie nie uwzględnia. W przypadku jego uchwalenia w obecnym kształcie dla wielu podmiotów będzie więc on oznaczać konieczność istotnej modyfikacji zasad prowadzenia działalności w celu rozpoczęcia ustalania danych klientów wymaganych do przekazania CBR.

Obowiązku informacyjnego do CBR nie warto będzie przy tym bagatelizować. Za brak przekazywania informacji lub błędne jego wykonanie projekt przewiduje z jednej strony surową karę pieniężną (do 1,5 mln PLN), a z drugiej sankcję karną do 3 lat pozbawienia wolności.

Waluty wirtualne

Waluty wirtualne stanowią jeden z goręcej dyskutowanych tematów dotyczących płatności. Nasza Kancelaria pisała o nich już wcześniej tutaj. Projekt u.C.B.R. zawiera pierwszą w historii polskiego prawodawstwa definicję wirtualnych walut (art. 2 pkt 6 u.C.B.R.). Brzmi ona tak: „waluta wirtualna – oznacza zbywalne prawo majątkowe, którego przedmiotem jest cyfrowa reprezentacja wartości, posiadająca swój ekwiwalent w środku płatniczym, traktowana jako środek wymiany i jednostka rozrachunkowa, nieposiadające statusu legalnego środka płatniczego i niebędące pieniądzem elektronicznym w rozumieniu ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, które może być przekazywane, przechowywane lub sprzedawane za środki płatnicze drogą elektroniczną”. Jasne jest, że celem przytoczonej definicji jest objęcie nią Bitcoin oraz podobnych mu walut (Litecoin, Dogecoin, Peercoin itd.). Sama konstrukcja tej definicji może jednak już budzić wątpliwości. Czy punkty w programach lojalnościowych mogą zostać uznane za walutę wirtualną? Czy waluty w grach komputerowych, czy serwisach społecznościowych? Czy ma to uzasadnienie w kontekście CBR? Niekoniecznie. Z pewnością natomiast nieintuicyjne jest regulowanie kryptowalut w takim akcie prawnym jak u.C.B.R. Waluty te są w pierwszej kolejności środkami płatniczymi (ew. lokatami kapitału) i powinny zostać uregulowane – o ile w ogóle – w odpowiednich dla tych instrumentów aktach prawnych.

Prace nad projektem powstania CBR można śledzić tutaj. Warto to robić. Po zakończeniu prac u.C.B.R. z pewnością zmieni krajobraz compliance dla wielu podmiotów regulowanego rynku finansowego w Polsce. Zanosi się również, że ustawa „wciągnie” w obszar regulacji nowe podmioty, w tym operatorów walut wirtualnych.

W dniu 9 grudnia 2016 r. został ostatecznie zakończony proces prac legislacyjnych nad nowelizacją ustawy o usługach płatniczych, której głównym celem jest dostosowanie polskiego prawa do dyrektywy o rachunkach płatniczych (Dyrektywy PAD) oraz unijnego rozporządzenia ws. opłat interchange (IF Reg). Nowe przepisy wejdą w życie zasadniczo 7 lutego 2017 r., choć niektóre z nich obowiązują już teraz.

****

Nowe przepisy (kryjące się pod nazwą ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw) są efektem dwóch odrębnie prowadzonych procesów legislacyjnych (druk sejmowy nr 626 i druk nr 785). Procesy te zostały jednak połączone podczas prac w sejmowej Komisji Finansów Publicznych (Kancelaria uczestniczyła w tych pracach). Nowelizacja obejmuje więc zarówno zagadnienia związane z porównywalnością opłat za rachunki płatnicze, prowadzeniem tzw. rachunku podstawowego, czy przenoszeniem rachunku między dostawcami usług płatniczych (implementacja Dyrektywy PAD – Payment Account Directive), jak i zagadnienia dotyczące opłaty interchange, prowadzenia schematów płatniczych, czy sankcji za naruszenie przepisów IF Reg (wdrożenie IF Reg – Interchange Fee Regulation).

Jednocześnie wprowadzono szereg zmian w obszarach innych niż wymagane przepisami unijnymi, które dla wielu dostawców będą równie istotne. Dotyczy to m.in. wysokości wpłat instytucji płatniczych na pokrycie kosztów nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), zgody elektronicznej na ujawnienie informacji objętych tajemnicą płatniczą, czy numeracji niebankowych rachunków płatniczych przez Narodowy Bank Polski (NBP). Śmiało można więc mówić, że nowe przepisy stanowią rewolucyjną regulację rynku płatniczego w Polsce.

Implementacja Dyrektywy PAD

Podstawowym celem Dyrektywy PAD (jak i jej wdrożenia w Polsce) jest wzrost ubankowienia społeczeństwa. Ma temu służyć w pierwszej kolejności zapewnienie większej porównywalności informacji o rachunkach płatniczych, w tym kosztów związanych z prowadzeniem rachunku płatniczego. Nowelizacja przewiduje powstanie tzw. wykazu usług reprezentatywnych, które są powiązane z rachunkiem płatniczym. Wykaz ten obejmie ujednolicone pojęcia i definicje najbardziej popularnych wśród konsumentów usług tego rodzaju. Jednocześnie dostawcy usług płatniczych oferujący rachunek zostali zobowiązani do przekazywania konsumentom informacji dotyczącej opłat pobieranych za prowadzenie rachunku płatniczego, w tym za świadczone usługi zawarte w wykazie usług reprezentatywnych. Informacje te powinny być przekazywane w szczególności w ujednoliconej formie (przed zawarciem umowy jako tzw. dokument dotyczący opłat, natomiast w czasie trwania umowy jako tzw. zestawienie opłat), a także odrębnie od dotychczasowych obowiązków informacyjnych. Niezależnie od powyższego, ułatwieniu porównywania ofert różnych dostawców usług płatniczych oferujących rachunki (a więc banków, instytucji kredytowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (SKOK), instytucji płatniczych, instytucji pieniądza elektronicznego) ma służyć także wprowadzenie tzw. internetowych porównywarek rachunków płatniczych. Porównywarki takie będą mogły prowadzić w szczególności podmioty prywatne, które spełnią warunki określone nowymi przepisami.

Ubankowieniu społeczeństwa służyć ma również obowiązek oferowania tzw. podstawowego rachunku płatniczego. Obejmie on banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, instytucje kredytowe i SKOK. Każdy  konsument, który nie posiada w Polsce rachunku w walucie polskiej u żadnego z tych podmiotów będzie mógł zwrócić się do nich o otwarcie podstawowego rachunku. Odmowa jego otwarcia będzie możliwa jedynie w ściśle określonych okolicznościach. Podstawowy rachunek płatniczy powinien być zasadniczo nieodpłatny. Powinien on jednocześnie umożliwiać realizację szeregu usług takich jak wpłata środków na rachunek, wypłata gotówki z rachunku, polecenia przelewu i polecenia zapłaty, a także korzystanie z karty płatniczej innej niż karta kredytowa. Usługi te powinny być dostępne w zakresie w jakim dany dostawca świadczy je w ramach prowadzenia innych rachunków. Zasady prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych oraz procedury składania i rozpatrywania wniosków o ich otwarcie zostały przy tym dokładnie określone przepisami nowelizacji. Podczas prac parlamentarnych szeroko omawiana była kwestia ilości poleceń przelewu w ramach oferowanego nieodpłatnie rachunku podstawowego. Ostatecznie ustalone zostało pięć takich poleceń w miesiącu, mimo że pierwotnie Ministerstwo Finansów postulowało wprowadzenia aż piętnastu.

Celem Dyrektywy PAD jest również zwiększenie mobilności posiadaczy rachunków płatniczych. W wyniku jej implementacji zostały wprowadzone do ustawy o usługach płatniczych szczegółowe regulacje związane z przenoszeniem rachunków płatniczych. Określają one czynności, które muszą podjąć dostawcy uczestniczący w przeniesieniu rachunku płatniczego, w tym tryb i terminy ich podjęcia. Czynności te są różne w zależności czy dany dostawca występuje w roli dostawcy przekazującego rachunek, czy też dostawcy przyjmującego. Inne są też obowiązki dostawców w przypadku przenoszenia rachunku w obrębie Rzeczpospolitej Polskiej niż w przypadku przenoszenia rachunku do innego państwa członkowskiego UE. Dla banków powyższe zasady uzupełnią Rekomendację Związku Banków Polskich dotyczącą dobrych praktyk w zakresie przenoszenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych dla klientów indywidualnych na polskim rynku bankowym (obowiązującej od dnia 1 stycznia 2010 r.). Dla pozostałych dostawców usług płatniczych oferujących rachunki zasady te będą zaś całkowitym novum i jako takie mogą stanowić duże wyzwanie przy wdrażaniu do wewnętrznych procedur operacyjnych.

Wdrożenie IF Reg

Polskie przepisy o usługach płatniczych zawierały już regulacje dotyczące opłaty interchange (opłaty z tytułu transakcji kartowej uiszczanej na rzecz wydawcy karty przez agenta rozliczeniowego, a w konsekwencji przenoszone na akceptanta) przed ich uregulowaniem na szczeblu unijnym. W momencie wejścia w życie IF Reg konieczne więc stało się uchylenie części przepisów krajowych. Dotyczyło to w szczególności maksymalnej wysokości opłaty interchange. Wysokość ta będzie teraz regulowana wyłącznie przez IF Reg. Natomiast zasady informowania akceptantów o wysokości ich opłat z tytułu transakcji kartowych, w tym o wysokości opłaty interchange, w dalszym ciągu określone będą polskimi przepisami.

IF Reg, wbrew swojej nazwie, reguluje przy tym nie tylko kwestie maksymalnej wysokości opłaty interchange, ale  szerokie spektrum zagadnień związanych z funkcjonowaniem usług płatniczych realizowanych w oparciu o  kartę płatniczą. Jednocześnie, choć IF Reg jest bezpośrednio stosowane w Polsce, to wprowadza regulacje wymagające dostosowania prawa krajowego. Jednym z takich zagadnień jest obowiązek zapewnienia egzekwowania przepisów IF Reg przez operatorów schematów płatniczych oraz przewidzenia sankcji za naruszenie przez nich przepisów IF Reg. Zgodnie z nowelizacją organem nadzoru w tym zakresie będzie Prezes NBP (nie zaś KNF). W  szczególności prowadzenie schematu płatniczego jak i zmiana zasad jego funkcjonowania będzie wymagała uzyskania zgody Prezesa NBP. Polska regulacja w tym zakresie będzie przy tym dalej idąca niż wymaga tego IF Reg. Nadzorowi Prezesa NBP poddane zostały bowiem dodatkowo m.in. schematy obejmujące zasady prowadzenia transakcji przy użyciu niekartowych instrumentów płatniczych (np. aplikacji mobilnych, które nie są oparte o kartę płatniczą).

IF Reg wymaga również uregulowania na szczeblu krajowym zasad egzekwowania przepisów tego rozporządzenia w stosunku do dostawców usług płatniczych (wydawców instrumentów, agentów rozliczeniowych) oraz przewidzenia sankcji za naruszenie przez nich przepisów IF Reg. Zadania w tym zakresie powierzone zostaną KNF. W szczególności KNF będzie uprawniona do nakładania kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów IF Reg. Maksymalna wysokość tych kar może sięgnąć do 500 000 PLN.

Pozostałe zmiany ustawy o usługach płatniczych

Poza implementacją Dyrektywy PAD oraz wdrożeniem IF Reg, w ramach prac nad nowelizacją ustawy o usługach płatniczych wprowadzono zmianę zasad wnoszenia wpłat na pokrycie kosztów nadzoru KNF przez instytucje płatnicze. Nowy model tych wpłat oparty zostanie na wysokości funduszy własnych posiadanych przez te instytucje (maksymalnie 1% tych funduszy). Ocenia się, że zmiana ta oznacza dla instytucji płatniczych ograniczenie wpłat na pokrycie kosztów nadzoru od kilku do nawet kilkudziesięciu razy wobec obecnie stosowanego modelu, który opiera się na procentowej zaliczce od wolumenu wykonanych transakcji płatniczych. Zmiana  ta wejdzie w życie jednak dopiero od 1 stycznia 2018 r., gdyż dotyczy ona kwestii budżetowych KNF.

Ponadto, ułatwieniu ulegną zasady wyrażania przez użytkowników (lub posiadaczy pieniądza elektronicznego) zgody na przekazywanie informacji objętych tzw. tajemnicą płatniczą. Po wejściu w życie nowelizacji zgoda ta będzie mogła zostać wyrażona nie tylko na piśmie ale również w „formie elektronicznej”, tak jak w przypadku zgody na ujawnienie tajemnicy bankowej. Z pewnością jest to dobra wiadomość dla wielu dostawców usług płatniczych, którzy prowadzą swoją działalność wyłącznie w Internecie.

Na koniec warto również wspomnieć o wprowadzeniu obowiązku nadawania unikatowych identyfikatorów rachunkom prowadzonym przez niebankowych dostawców usług płatniczych. Dostawcy Ci będą również mogli wystąpić do NBP o nadanie numerów rozliczeniowych w sytuacji gdy uczestniczą w systemach płatności. Przepisy w tym zakresie obowiązują już od 10 grudnia 2016 r., przy czym szczegółowe rozwiązania określi dopiero rozporządzenie ministra ds. instytucji finansowych.

W artykule wskazano jedynie najważniejsze zmiany jakie wprowadza nowelizacja ustawy o usługach płatniczych. Widać jednak, że zmiany te obejmą wiele obszarów działalności na polskim rynku płatniczym. Praktycznie wszystkich dostawców usług płatniczych czekają więc teraz prace nad dostosowaniem prowadzonej działalności do nowych przepisów. I to prace intensywne, gdyż jak to zwykle jest w przypadkach regulacji działalności finansowej, diabeł tkwi w szczegółach wprowadzanych zmian, a czasu jest niewiele.