Przedsiębiorcy działający na rynku alkoholowym często zastanawiają się, czy mogą zgodnie z prawem używać oznaczenia „grzaniec” dla swych napojów alkoholowych przeznaczonych  do spożycia „na ciepło”. Na  polskim rynku od lat występują różne napoje alkoholowe z nazwami zawierającymi oznaczenie „grzaniec” (np. Grzaniec Góralski Krzepki, Grzaniec Gotycki, Grzaniec biesiadny, Grzaniec Galicyjski). Jednakże w nieodległej przeszłości jeden z przedsiębiorców działających na tym rynku zakwestionował utrwaloną praktykę, powołując się na przysługujący mu jakoby monopol na to oznaczenie. Pytanie dotyczące oznaczenia „grzaniec” sprowadza się do kwestii, czy posiada ono zdolność odróżniania towarów na rynku, czy też może jest jedynie oznaczeniem o charakterze opisowym, wskazującym na cechy towarów. W dotychczasowym orzecznictwie kwestię tę rozstrzygnięto na korzyść drugiej z wymienionych opcji tj. stanowiska, że oznaczenie „grzaniec” ma charakter opisowy, stanowi określenie rodzaju produktu, a zatem nie może być objęte jako takie monopolem na rzecz jednego z przedsiębiorców działających na rynku.

***

Tło sporu

Faktem jest, że na rynku funkcjonuje szereg napojów alkoholowych, dla których oznaczania użyte zostały nazwy handlowe z określeniem „grzaniec”. Oznaczenie to jest także używane w lokalach gastronomicznych czy podczas imprez, w tym zwłaszcza tradycyjnych jarmarków świątecznych. Używane w praktyce nazwy z elementem „grzaniec” mają różnorakie brzmienie, zawierając określenia dodatkowe, przybierają też rozmaitą formę graficzną. W bazie znaków towarowych Urzędu Patentowego RP[i] znaleźć można liczne zgłoszenia oraz rejestracje znaków towarowych słownych lub słowno-graficznych z określeniem „grzaniec”.[ii]

Wbrew tej utrwalonej praktyce rynkowej pojawiły się wątpliwości prawnej natury dotyczące swobody posługiwania się oznaczeniem „grzaniec” przez różnych przedsiębiorców. Pytania te wynikły z faktu zarejestrowania przez Urząd Patentowy RP znaku słownego brzmiącego: „GRZANIEC” na rzecz jednego z przedsiębiorców. Prawo ochronne na znak towarowy (rejestracja znaku) daje bowiem uprawnionemu monopol na używanie danego oznaczenia w obrocie gospodarczym, w granicach wyznaczonych ustawą.

Znak towarowy słowny „GRZANIEC” (R.104697)[iii] został zgłoszony do ochrony w dniu 4 listopada 1993 r., a zarejestrowany w roku 1998. Znak „GRZANIEC” został zarejestrowany dla napojów bezalkoholowych (klasa 32) oraz napojów niskoalkoholowych i napoju piwno – miodowego (klasa 33), jednakże – w świetle ustaleń sądów – nie był jako taki (samodzielnie) używany w obrocie w funkcji znaku towarowego.

Powołując się na Znak „GRZANIEC” przedsiębiorca uprawniony do tego znaku[iv], podjął kroki prawne przeciwko innym przedsiębiorcom posługującym się oznaczeniami z elementem „grzaniec” w obrocie[v]. Broniąc się przed roszczeniami jeden z konkurentów złożył wniosek o unieważnienie prawa do Znaku „GRZANIEC”[vi] podnosząc, że przy rejestracji Znaku „GRZANIEC” nie zostały spełnione ustawowe przesłanki wymagane do uzyskania prawa, tj. oznaczenie nie miało zdolności odróżniającej, lecz stanowiło funkcjonującą w języku polskim nazwę rodzajową (opisową), określającą napój alkoholowy przeznaczony do picia po podgrzaniu.

Unieważnienie prawa do Znaku „GRZANIEC” przez Urząd Patentowy

Po zbadaniu sprawy Urząd Patentowy RP przyznał rację wnioskodawcy i unieważnił prawo ochronne na Znak „GRZANIEC”. Stanowisko Urzędu o istnieniu podstaw do unieważnienia prawa ochronnego podzieliły następnie sądy administracyjne – Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie[vii] oraz Naczelny Sąd Administracyjny[viii]. W wyniku tych orzeczeń znak towarowy „GRZANIEC” został wyeliminowany z obrotu prawnego z mocą wsteczną, a dotychczasowy uprawniony utracił możliwość powoływania się na ten znak towarowy wobec swoich konkurentów.

Wydając decyzję unieważniającą prawo do Znaku „GRZANIEC” Urząd Patentowy uznał za zasadny zarzut udzielenia prawa ochronnego z naruszeniem art. 7 u.z.t.[ix], który wyłączał z ochrony oznaczenia posiadające charakter opisowy lub informacyjny[x]. Urząd Patentowy ustalił, że słowo „grzaniec” ma konkretne znaczenie w języku polskim, stanowi bowiem nazwę określającą: „napój na bazie wina lub piwo z dodatkiem przypraw korzennych spożywany po uprzednim podgrzaniu”, a zatem jest jedynie nośnikiem informacji o charakterze i cechach towarów, do sygnowania których służy. Określenie „grzaniec” było jedynym elementem słownym zarejestrowanego znaku, a ponadto pozbawione było szaty graficznej, wobec czego sporny znak nie posiadał żadnego odróżniającego elementu słownego lub graficznego, który umożliwiałby przyznanie mu ochrony. Urząd Patentowy ocenił, że oznaczenie słowne „GRZANIEC” jako takie nie posiada dostatecznych znamion odróżniających w odniesieniu do napojów zawierających alkohol.  Urząd stwierdził ponadto, że sporny znak nie mógł uzyskać odróżniającego charakteru na skutek używania (tzw. wtórna zdolność odróżniająca), gdyż uprawniony nie posługiwał się nim w obrocie. Urząd Patentowy potwierdził zatem, że rejestracja znaku „GRZANIEC” była od początku wadliwa.

Urząd uznał też za uzasadniony zarzut, iż sporny znak – w odniesieniu do napojów bezalkoholowych –  może wprowadzić w błąd przeciętnego nabywcę co do cech oznaczonych nim towarów, a więc w tym zakresie prawo ochronne zostało udzielone z naruszeniem art. 8 pkt 3 u.z.t.

Stanowisko sądów administracyjnych

Przywołane stanowisko, w tym kluczową dla rozstrzygnięcia sprawy ocenę, że znak „GRZANIEC” miał w momencie zgłoszenia wyłącznie charakter opisowy, a więc był pozbawiony zdolności odróżniającej i nie mógł być zarejestrowany, podzieliły następnie sądy administracyjne.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 20 lutego 2013 r., VI SA/Wa 2164/12 stwierdził m.in. [podkreślenia – JA]: […]należy podzielić ustalenia Urzędu Patentowego co do opisowego charakteru znaku towarowego GRZANIEC […] w odniesieniu do napojów niskoalkoholowych oraz napoju piwno-miodowego. W ocenie Sądu organ zasadnie przyjął definicję, że słowo „grzaniec” oznacza napój na bazie wina lub piwo z dodatkiem przypraw korzennych spożywany po uprzednim podgrzaniu. Na podstawie dowodów przedstawionych przez uczestnika postępowania organ ustalił, że słowo to funkcjonowało w takim znaczeniu przed datą zgłoszenia do ochrony spornego znaku towarowego, a także funkcjonuje w dalszym ciągu zarówno w języku potocznym, jak również ogólnym, o czym świadczą dowody w postaci […]. […] organ wyraźnie wskazał (powołując się na wyrok w sprawie Chiemsee), że bierze pod uwagę przydatność spornego oznaczenia także na przyszłość, ponieważ w rozpoznawanym przypadku szczególne znaczenie ma interes pozostałych podmiotów uczestniczących w obrocie. Niewątpliwe cecha konkretnej opisowości realizuje się w spornym oznaczeniu „grzaniec” poprzez wskazanie, iż napój należy spożywać po podgrzaniu, a zatem ma tu miejsce powołanie się na konkretne cechy towaru. Rozumienie to wzmacnia także fakt, że napój zawiera przyprawy korzenne, które jak wiadomo są używane ze względu na ich rozgrzewające właściwości. Dlatego też w żadnym razie nazwa „grzaniec” nie może być uznana za aluzyjną. W konsekwencji nie sposób zakwestionować stanowiska Urzędu Patentowego co do tego, iż informacja o cechach towaru jest przekazywana jednoznacznie.

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 października 2014 r., II GSK 1271/13 podzielił stanowisko Urzędu Patentowego oraz WSA, wskazując m.in. [podkreślenia – JA]:

Organ trafnie ustalił, a Sąd I. instancji zasadnie ustalenie to zaakceptował, że „grzaniec” jest określeniem opisowym dla napojów alkoholowych (niskoalkoholowych) przede wszystkim na bazie wina lub piwa lub napojów piwno-miodowych. Słowo „grzaniec” informuje, że chodzi o napój alkoholowy spożywany po uprzednim podgrzaniu. Kwestionowanie powyższego znaczenia słowa „grzaniec” przez uprawnionego jest całkowicie gołosłowne.

***

Znaczenie orzeczeń

Przedstawione powyżej stanowisko Urzędu Patentowego oraz sądów administracyjnych, skutkujące prawomocnym unieważnieniem prawa ochronnego na znak słowny „GRZANIEC”, potwierdza prawidłowość oceny, że oznaczenie „grzaniec” jako takie ma charakter opisowy (informacyjny) i stanowi nazwę rodzajową napojów alkoholowych charakteryzujących się pewnymi wspólnymi cechami. Sytuacja taka miała miejsce w momencie zgłaszania znaku do ochrony (brak pierwotnej zdolności odróżniającej) i nie zmieniła się w późniejszym okresie, gdyż brak używania przez uprawnionego w obrocie znaku „GRZANIEC” jako takiego (w zarejestrowanym brzmieniu) wykluczył nabycie tzw. wtórnej zdolności odróżniającej przez ten znak.

W świetle przywołanych orzeczeń posiadające informacyjny charakter oznaczenie „grzaniec” nie jest objęte niczyim monopolem i może być – jak dotąd – stosowane przez różnych przedsiębiorców działających w branży alkoholowej. Oznaczenie to może zwłaszcza stanowić element nazw handlowych lub znaków towarowych (oznaczeń identyfikacyjnych). Niemniej „swobodne” stosowanie w obrocie oznaczeń z elementem „grzaniec” musi się odbywać z poszanowaniem praw innych przedsiębiorców wynikających z rejestracji na ich rzecz znaków towarowych słownych czy słowno-graficznych z elementem „grzaniec”, czy też z posługiwania się na rynku tego rodzaju oznaczeniami z pierwszeństwem czasowym. W szczególności kolejne oznaczenie obejmujące element „grzaniec” nie może być wykorzystywane w sposób stwarzających ryzyko wprowadzenia w błąd klienteli, zwłaszcza co do pochodzenia towaru – np. poprzez powielenie brzmienia oznaczenia słownego czy charakterystycznej grafiki, stosowanych wcześniej w obrocie przez inny podmiot.

[i] Dalej też jako: „Urząd”.

[ii] Np. zarejestrowane znaki: słowny „GRZANIEC FLORIAŃSKI” R-279821, słowno-graficzny „GRZANIEC MARIACKI” R-279714, słowno-graficzny „GRZANIEC GALICYJSKI krzepki” R-200475.

[iii] Dalej jako: Znak „GRZANIEC.”

[iv] A także innych znaków z elementem „grzaniec”, np. znaku słowno-graficznego „Grzaniec Galicyjski” R-115252.

[v] Również przeciw takim, którzy dysponowali zarejestrowanymi znakami towarowymi z elementem „grzaniec” np. przeciw uprawnionemu do znaku „GRZANIEC GÓRALSKI KRZEPKI” R-223131.

[vi] Por. sprawa o sygn. WS-Sp. 145/02.

[vii] Por. wyrok WSA w Warszawie z dnia 20 lutego 2013 r., VI SA/Wa 2164/12.

[viii] Por. wyrok NSA z dnia 21 października 2014 r., II GSK 1271/13.

[ix] Ustawa z dnia 31 stycznia 1985 r. o znakach towarowych (Dz. U. Nr 5, poz. 17 z późn. zm.), obowiązująca w dniu zgłoszenia do ochrony Znaku „GRZANIEC”.

[x] W części, w jakiej znak był przeznaczony do sygnowania napojów alkoholowych.