Rozpoczęły się publiczne konsultacje online projektu zaleceń dotyczących etyki AI, przygotowanego przez Grupę Ekspercką Ad Hoc UNESCO. Zalecenia te stanowią interdyscyplinarną analiza kwestii etycznych i ekonomiczno-społecznych, jakie niesie za sobą upowszechnienie AI. Chociaż dokument nie będzie miał wiążącego charakteru dla państw, może stanowić istotny punkt odniesienia w pracach nad AI i podstawę do przyjęcia powszechnych standardów.

Prace nad regulacjami w zakresie AI

W ostatnich miesiącach Unia Europejska gruntownie zajęła się tematem sztucznej inteligencji (AI). Na naszym blogu  można przeczytać o unijnym projekcie regulacji prawnych dotyczących odpowiedzialności za działanie AI. Niedawno opublikowany został również dokument pozwalający ocenić, czy dana AI jest godna zaufania. Świadomość nadchodzących zmian, np. w zakresie wynalazków stworzonych przez AI, sygnalizowana jest z kolei w dokumencie  Intellectual property action plan, opracowanym przez Komisję Europejską.

Kwestią sztucznej inteligencji zajęło się także UNESCO: rozpoczęły się publiczne konsultacje online projektu zaleceń dotyczących etyki AI, przygotowanego przez Grupę Ekspercką Ad Hoc UNESCO (tekst dostępny pod linkiem: https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000373434).

Celem projektu zaleceń, jak wskazują jego autorzy, jest sformułowanie wartości etycznych, zasad i zaleceń politycznych w zakresie badań, projektowania, rozwoju, wdrażania i wykorzystywania sztucznej inteligencji, tak aby systemy AI działały dla dobra ludzkości, jednostek, społeczeństw i środowiska naturalnego. Dokument stanowi również bardzo interesującą diagnozę wielu problemów nie tylko o charakterze etycznym, ale również ekonomiczno-społecznym, związanych z upowszechnieniem AI. Jest to ciekawe i świeże spojrzenie, zwłaszcza mając na uwadze fakt, że wiele ze wskazanych w tym dokumencie problemów nie było dotąd szerzej podejmowanych.

Omawiany projekt, po konsultacjach międzyrządowych, ma zostać przedstawiony pod koniec 2021 r. Konferencji Generalnej, która może podjąć decyzję o jego przyjęciu. Ostateczna, przyjęta wersja rekomendacji nie będzie stanowić obowiązującego prawa, ale można założyć , że z pewnością przyczyni się do ustanowienia uznawanych na całym świecie standardów dotyczących AI.

W dokumencie wskazane są następujące obszary i ich cele, a także propozycje działań:

  1. Etyczne zarządzanie AI – zapewnienie zgodności badań, projektowania, rozwoju, wdrażania i wykorzystania AI z podstawowymi wartościami etycznymi, takimi jak prawa człowieka, różnorodność i integracja społeczna.
  2. Ocena wpływu AI – budowanie zdolności umożliwiających reagowanie w odpowiednim czasie na negatywne lub inne niezamierzone skutki wynikające z działania systemów AI.
  3. Budowanie potencjału w zakresie etyki AI – rozwój zdolności ludzkich i instytucjonalnych w celu umożliwienia oceny skutków etycznych, nadzoru i zarządzania AI.
  4. Rozwój i współpraca międzynarodowa przy stosowaniu AI– zapewnienie wspólnego i etycznego podejścia do stosowania AI w takich dziedzinach rozwoju, jak m.in.: opieka zdrowotna, rolnictwo / zaopatrzenie w żywność, edukacja, kultura, środowisko.
  5. Zarządzanie na rzecz etyki AI – promowanie uwzględniania kwestii etycznych w zarządzaniu systemami SI.

Wybrane istotne postulaty zostały przedstawione poniżej.

Równość szans, niedyskryminacja, prawa człowieka

W projekcie zaleceń zwrócono uwagę na problem podziałów społecznych, które pogłębiają się wraz z rozwojem cyfryzacji i upowszechnieniem AI. W tym kontekście, wskazano, że konieczne jest zapewnienie poszanowania drugiego człowieka – jego kultury, płci, wyznania, języka, pochodzenia czy orientacji seksualnej. W tym celu już na etapie tworzenia AI, a później w toku całego cyklu życia produktu konieczne jest zapewnienie udziału kobiet i mężczyzn, ludzi z różnych kultur i o różnym wyznaniu, a także osób z niepełnosprawnością. Wszystkie osoby biorące udział w pracach nad AI powinny być ponadto odpowiednio wyedukowane w zakresie problemów i wzorców etycznych, zgodnie z przyjętymi normami moralnymi i kulturowymi w poszczególnych rejonach świata.

Powyższe jest tym bardziej istotne, że obecnie jednym z dostrzegalnych problemów, jakie są związane z AI, jest „uprzedzenie” systemów, wynikające często z doboru członków grupy, która zajmowała się ich tworzeniem. Pewne stereotypy uwzględnione (nawet nieintencjonalnie) w projekcie systemu są później rozwijane i pogłębiane przez algorytmy. Jeżeli zatem już na etapie tworzenia algorytmów leżących u podstaw AI nie zostanie zapewniony zespół nie tylko interdyscyplinarny, ale także multikulturowy, złożony z ludzi różnej płci, rasy i wyznania, to następcze usuwanie tych uprzedzeń systemu będzie bardzo trudne lub niemożliwe.

Aspekt równego udziału w pracach nad AI wiąże się ściśle ze zdiagnozowanym problemem edukacji. Autorzy rekomendacji wskazują, że konieczne jest zapewnienie przez państwa członkowskie kształcenia ukierunkowanego na rozwój umiejętności informatycznych, podnoszenie świadomości zmian technologicznych i uczenie ludzi, w toku całej ich edukacji – niezależnie od wybranego kierunku – o tym, jak technologia AI wpływa na nasze życie i jak należy z nią współpracować. Nacisk powinien zostać położony na rozwijanie umiejętności potrzebnych do pracy z oraz nad AI: matematykę, czytanie, pisanie, programowanie.

Rynek pracy

Problem związany z edukacją, o którym mowa powyżej, to tylko jeden z przejawów nadchodzących zmian społecznych. W tym zakresie trudnym zadaniem może się okazać kwestia przeciwdziałania wykluczeniu obecnych pracowników, których AI może zastąpić bądź też którzy nie mają wystarczających umiejętności do obsługi systemów informatycznych. W rekomendacjach wskazano, że państwa oraz pracodawcy, a także organizacje społeczne i zawodowe powinny zapewnić odpowiednie mechanizmy bezpieczeństwa dla takich osób – przede wszystkim odpowiednie szkolenia pozwalające zdobyć kompetencje w dobie zmian technologicznych, a tam, gdzie to konieczne, pozwalające tym osobom się przekwalifikować i podjąć pracę w innym zawodzie.

Zarządzanie i regulacje prawne

Kluczowy postulat to również zapewnienie transparentności AI, czyli – umożliwienie jasnego określenia, jak działa konkretna AI, aby móc post factum stwierdzić, dlaczego system podjął takie, a nie inne decyzje i skąd czerpał dane wykorzystane w procesie decyzyjnym. W dokumencie wskazano na pewne sektory, w których potrzeba transparentności jest większa, jak chociażby obszar prawny i sądowniczy, zwłaszcza że w wielu krajach trwają prace nad wprowadzeniem systemu sądownictwa opartego na AI, przede wszystkim w zakresie drobnych spraw rozpatrywanych w pierwszej instancji.

Jedną z propozycji jest również stworzenie przez państwa systemu certyfikacji AI. Proponowane jest wprowadzenie różnych klas certyfikacji w zależności od wrażliwości dziedziny zastosowania i oczekiwanego wpływu na życie ludzkie, środowisko, względy etyczne, takie jak m.in. równość, różnorodność i wartości kulturowe. Propozycja w tym zakresie jest więc różnorodna i nie ogranicza się jedynie do wybranych aspektów, jak np. cyberbezpieczeństwa systemów (por. artykuł „Europejskie programy certyfikacji cyberbezpieczeństwa – chmura i produkty ICT”).

W rekomendacjach podjęto również temat odpowiedzialności za działanie AI. Twórcy zaleceń jednoznacznie opowiadają się przeciwko pociąganiu do odpowiedzialności samej AI oraz przeciwko przyznaniu jej osobowości prawnej. Poszczególne państwa powinny zapewnić możliwość stałego monitoringu i oceny skutków działania AI, a także jednoznacznego wskazania podmiotu odpowiedzialnego za skutki tych działań. W tym zakresie dokument nie przedstawia konkretnych propozycji dotyczących ustanowienia podmiotów odpowiedzialnych, jak np. zrobiono to w projekcie unijnych przepisów regulujących odpowiedzialność deliktową AI, omówionym na naszym blogu.

Podsumowanie

Opublikowany projekt zaleceń UNESCO, z racji swojej ogólności, nie przedstawia szczegółowych ani konkretnych rozwiązań dla zidentyfikowanych problemów. Nie we wszystkich przypadkach zresztą byłoby to możliwe – niektóre obszary wymagają dalszych analiz w celu zaprojektowania i przyjęcia optymalnych propozycji. Istotne jest przy tym to, że projekt stanowi przegląd i podsumowanie kwestii i wyzwań etycznych, które powinny zostać wzięte pod uwagę przy tworzeniu i przyjmowaniu przepisów w zakresie AI. Tym samym po przyjęciu ostatecznej wersji projektu może stać się ważnym punktem odniesienia dla ustawodawców poszczególnych państw członkowskich.