Wstęp

Trwają prace nad projektem ustawy o zmianie ustawy o prawach konsumenta (dalej: upk”) oraz Kodeksu cywilnego (dalej: kc) – dalej: projekt. Projekt ma na celu wdrożenie do porządku prawa krajowego dwóch dyrektyw:

  • Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/770 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów o dostarczanie treści cyfrowych i usług cyfrowych[1] (dalej: dyrektywa 2019/770)

oraz

  • Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/771 z dnia 20 maja 2019 r. w sprawie niektórych aspektów umów sprzedaży towarów, zmieniającej rozporządzenie (UE) 2017/2394 oraz dyrektywę 2009/22/WE oraz uchylającej dyrektywę 1999/44/WE[2] (dalej: dyrektywa 2019/771).

Obie dyrektywy weszły w życie 11 czerwca 2019 r. Państwa członkowskie zobowiązane są do przyjęcia wdrażających je przepisów do 1 lipca 2021 r. i stosowania ich od 1 stycznia 2022 r.

Cel nowej regulacji

Głównym celem obu dyrektyw jest przyczynianie się do właściwego funkcjonowania rynku wewnętrznego i zapewnianie wysokiego poziomu ochrony konsumentów, w szczególności poprzez ustanowienie wspólnych dla wszystkich państw członkowskich przepisów dotyczących niektórych wymagań w odniesieniu do:

  • umów o dostarczanie treści cyfrowych lub usług cyfrowych zawartych między przedsiębiorcami a konsumentami, w szczególności przepisów mówiących o:
    • zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową,
    • środkach ochrony prawnej w przypadku braku zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową bądź ich niedostarczenia oraz sposobach korzystania z tych środków,
    • zmianie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej,

oraz

  • umów sprzedaży zawartych między sprzedawcą a konsumentem, w tym przepisów dotyczących:
  • zgodności towarów z umową,
  • środków ochrony prawnej przysługujących w przypadku braku takiej zgodności oraz sposobów korzystania z tych środków,
  • gwarancji handlowych.

Harmonizacja maksymalna i jej konsekwencje

Co istotne, powyższe dyrektywy opierają się (z pewnymi wyjątkami) na harmonizacji maksymalnej (zob. art. 4 obu dyrektyw). Oznacza to, że państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w dyrektywach – zarówno łagodniejszych, jak i surowszych. Polski ustawodawca zmuszony jest zatem zmienić również te przepisy prawa krajowego (w szczególności kc), które ustanawiają wyższy poziom ochrony konsumentów aniżeli przewidziany w dyrektywach.

Zakres zastosowania dyrektywy 2019/770

Dyrektywa 2019/770 znajduje zastosowanie w przypadku umów, na podstawie których przedsiębiorca dostarcza lub zobowiązuje się dostarczyć konsumentowi treści cyfrowe lub usługę cyfrową, a konsument płaci cenę lub zobowiązuje się do jej zapłaty.

Kluczowe dla wdrożenia dyrektywy 2019/770 są pojęcia treści cyfrowych i usług cyfrowych. Treści cyfrowe to dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej, natomiast przez usługę cyfrową rozumie się:

  • usługę pozwalającą konsumentowi na wytwarzanie, przetwarzanie i przechowywanie danych lub dostęp do nich w postaci cyfrowej

bądź

  • usługę pozwalającą na wspólne korzystanie z danych w postaci cyfrowej, które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi,

bądź

  • inne formy interakcji za pomocą takich danych.

Co istotne, przepisami dyrektywy objęte są również umowy, w ramach których przedsiębiorca dostarcza lub zobowiązuje się dostarczyć konsumentowi treści cyfrowe bądź usługę cyfrową, a konsument dostarcza lub zobowiązuje się dostarczyć przedsiębiorcy dane osobowe – z wyjątkiem przypadków, gdy:

  • dane osobowe udostępniane przez konsumenta są zbierane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu dostarczania treści cyfrowych lub usługi cyfrowej

lub

  • dane osobowe są udostępniane przez konsumenta jedynie w celu umożliwienia przedsiębiorcy spełnienia wymogów prawnych, którym ten podlega (np. jeśli do rejestracji konsumenta zobowiązują obowiązujące przepisy prawa ze względów bezpieczeństwa i na potrzeby identyfikacji), a przedsiębiorca nie przetwarza tych danych do żadnych innych celów.

Takie rozumienie umowy o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej znajduje odzwierciedlenie również w projekcie ustawy. Zgodnie z nim jest to umowa, na podstawie której przedsiębiorca zobowiązuje się dostarczyć konsumentowi treść cyfrową lub usługę cyfrową, w tym również wykonaną według wskazówek konsumenta, a konsument zobowiązuje się zapłacić cenę lub dostarczyć dane osobowe, chyba że dane osobowe udostępnione przez konsumenta są przetwarzane przez przedsiębiorcę wyłącznie w celu:

  1. dostarczania treści cyfrowej lub usługi cyfrowej,
  2. poprawy bezpieczeństwa, kompatybilności lub interoperacyjności oprogramowania oferowanego na podstawie wolnej i otwartej licencji

lub

  • wykonania obowiązku ustawowego.

Dyrektywa 2019/770, a w konsekwencji ustawa, która będzie ją wdrażać, nie ma zastosowania w przypadku następujących sytuacji:

  • przedsiębiorca zbiera wyłącznie metadane (np. informacje dotyczące urządzenia należącego do konsumenta lub z historii przeglądania)

albo

  • konsument, który nie zawarł umowy z przedsiębiorcą, musi obejrzeć reklamy wyłącznie w celu uzyskania dostępu do treści cyfrowych lub usługi cyfrowej (konieczność oglądania reklam nie stanowi rzeczywistego ekwiwalentu świadczenia polegającego na bezpłatnym korzystaniu z treści cyfrowych).

Relacja między dyrektywą 2019/770 a dyrektywą 2019/771

Obie dyrektywy w założeniu mają się wzajemnie uzupełniać. Dyrektywa 2019/770 ustanawia przepisy regulujące niektóre wymogi dotyczące umów o dostarczanie treści cyfrowych lub usług cyfrowych, natomiast dyrektywa 2019/771 ustanawia przepisy regulujące niektóre wymogi dotyczące umów, których przedmiotem jest sprzedaż towarów. Dyrektywa 2019/771 ma zastosowanie w przypadku umów sprzedaży towarów, w tym towarów z elementami cyfrowymi.

Pojęcie towarów z elementami cyfrowymi odnosi się do towarów, które zawierają treści cyfrowe lub usługę cyfrową bądź są z nimi wzajemnie połączone w taki sposób, że ich brak uniemożliwiłby tym towarom pełnienie swojej funkcji. Treści cyfrowe lub usługa cyfrowa, które w taki sposób są zawarte w towarach lub wzajemnie z nimi połączone, powinny być objęte zakresem dyrektywy 2019/771 (a nie dyrektywy 2019/770), jeżeli są dostarczane wraz z towarami na podstawie umowy sprzedaży dotyczącej tych towarów.

Prawa i obowiązki stron umów o dostarczanie treści cyfrowej lub usługi cyfrowej

Wdrożenia dyrektywy 2019/770 dokonuje się w rozdziale 5b upk. Projektowane przepisy określają:

  • sposób wykonania obowiązku dostarczenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej oraz uprawnienia konsumenta w razie jego niewykonania (art. 43h);
  • zagadnienie zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej z umową (art. 43i–43l) oraz odpowiedzialności przedsiębiorcy w razie jej braku;
  • termin, w którym ujawnienie się niezgodności treści lub usługi cyfrowej rodzi odpowiedzialność przedsiębiorcy. Zgodnie z projektowanym art. 43j przedsiębiorca odpowiada za brak zgodności treści cyfrowej lub usługi cyfrowej dostarczanej jednorazowo lub częściami z umową, który istniał w chwili jej dostarczenia i ujawnił się w ciągu dwóch lat od jej dostarczenia. Domniemywa się, że brak zgodności z umową, który ujawnił się przed upływem roku od dostarczenia treści cyfrowej lub usługi cyfrowej, istniał w chwili jej dostarczenia;
  • zasady dokonywania zmiany treści cyfrowej lub usługi cyfrowej w trakcie jej dostarczania (art. 43m–43n).

Rękojmia i gwarancja konsumencka

Dyrektywa 2019/771 wdrażana jest natomiast w rozdziale 5a upk. Nowe przepisy przewidują wyłączenie stosowania przepisów kc o rękojmi przy sprzedaży konsumenckiej (art. 43a) i odrębne uregulowanie tej materii.

Art. 43b w rozbudowany sposób definiuje zgodność towaru z umową, co jest efektem potrzeby dostosowania prawa polskiego do rozwiązań przyjętych w dyrektywie. Dyrektywa 2019/771 wymaga zdefiniowania zgodności z umową w sposób znacznie bardziej wyczerpujący niż ten, który obowiązywał w Polsce dotychczas, co w założeniu ma przyczynić się do poprawy ochrony konsumentów poprzez uniknięcie części sporów dotyczących zakresu obowiązków przedsiębiorcy.

Projekt określa czasowe granice odpowiedzialności przedsiębiorcy z tytułu rękojmi oraz zakres przeniesienia ciężaru dowodu, jak również doprecyzowuje, od kiedy przedsiębiorca odpowiada za brak zgodności towaru z umową istniejący w chwili jego dostarczenia, który ujawnił się w określonym czasie, tj. w ciągu dwóch lat od dostarczenia towaru (art. 43c).

Projektowane przepisy opisują prawa konsumenta z tytułu rękojmi i skorelowane z nimi obowiązki przedsiębiorcy (art. 43d–43f). W tym zakresie przewiduje się daleko idące zmiany obecnie obowiązujących przepisów kc. Jak podkreśla się w uzasadnieniu projektu, swoistym novum jest wprowadzenie hierarchii środków ochrony konsumenta, który w pierwszej kolejności będzie miał prawo domagać się przywrócenia zgodności towaru z umową poprzez jego naprawę lub wymianę, a dopiero w dalszej – o ile naprawa czy też wymiana okażą się np. nieopłacalne – skorzystać z kolejnych uprawnień, tj. żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy.

Projektodawca zauważa, że nowe przepisy regulujące uprawnienia konsumenta z tytułu rękojmi są w niektórych aspektach mniej korzystne względem aktualnego stanu prawnego. Niemniej jednak ze względu na maksymalny charakter harmonizacji w tym zakresie polski ustawodawca jest zobowiązany przyjąć zaproponowane rozwiązania.

Projekt znajduje się obecnie na etapie opiniowania.

Link do projektu ustawy wraz z uzasadnieniem znajduje się pod adresem: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12341810.

[1] Dz.U. L 136 z 22.05.2019, s. 1–27.

[2] Dz.U. L 136 z 22.05.2019, s. 28–50.