Dnia 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 4 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych[1], która wprowadza możliwość oraz określa warunki oznaczania produktów rolno-spożywczych informacją „Produkt polski”. Informacja ta może być zamieszczona w formie słownej lub w formie znaku graficznego (wzór poniżej), ustalonego rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju[2].

produkt-polski

****

Jaki jest cel regulacji przewidującej oznaczenie „Produkt polski”?

Celem wprowadzenia możliwości umieszczania oznaczenia ”Produkt polski” jest zapewnienie konsumentom jasnej i precyzyjnej informacji, że artykuły rolno-spożywcze w ten sposób oznaczane, rzeczywiście pochodzą z Polski. Ustawodawca, uzasadniając w projekcie ustawy wprowadzaną zmianę, wskazał na duże zapotrzebowanie wśród konsumentów na informacje o miejscu pochodzenia żywności. Zadanie informowania o krajowym pochodzeniu produktu ma realizować właśnie oznaczenie „Produkt polski”.

Nowe przepisy określają także, jakie warunki muszą spełniać artykuły rolno-spożywcze oznaczane informacją „Produkt polski”.

Kiedy będzie można stosować oznaczenie „Produkt polski”?

Zgodnie z wprowadzonym do ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych[3] art. 7b, oznaczenie „Produkt polski” będzie mogło się znaleźć na:

  • produktach nieprzetworzonych (niepodlegających przetwarzaniu i obejmujących produkty, które zostały rozdzielone, podzielone na części, przecięte, pokrojone, pozbawione kości, rozdrobnione, oskórowane, skruszone, nacięte, wyczyszczone, przycięte, pozbawione łusek, zmielone, schłodzone, zamrożone, głęboko zamrożone lub rozmrożone);
  • produktach przetworzonych (uzyskanych w wyniku przetworzenia produktów nieprzetworzonych).

Aby zamieścić oznaczenie „Produkt polski”:

  • na produkcie nieprzetworzonym → należy spełnić wymóg, by produkcja podstawowa (według przepisów unijnych – produkcja, uprawa lub hodowla produktów podstawowych, w tym zbiory, dojenie i hodowla zwierząt gospodarskich przed ubojem, a także łowiectwo i rybołówstwo oraz zbieranie runa leśnego) tego produktu odbyła się na terenie Polski;
  • na produkcie przetworzonym → produkt musi zostać wyprodukowany w Polsce, ze składników (produktów nieprzetworzonych), będących w większości produktami polskimi, tzn. masa składników niebędących produktami polskimi nie może przekroczyć 25% masy składników, w chwili ich użycia do wyprodukowania tego produktu (nie licząc wody), a dodatkowo nie można było ich zastąpić produktami polskimi (w przypadku możliwości zastąpienia produktów pochodzenia obcego, produktami polskimi, nie można oznaczać takiego produktu ww. oznaczeniem).

Ponadto doprecyzowano, że produkt nieprzetworzony w postaci mięsa będzie można oznaczyć informacją „Produkt polski”, jeśli dawca (zwierzę) urodził się w Polsce, a „chów i ubój” nastąpił w kraju. W przypadku produktów zwierzęcych innych niż mięso, oznaczenie będzie możliwe, jeśli zwierzęta będące jego źródłem były chowane w Polsce.

Czy stosowanie oznaczenia „Produkt polski” będzie dobrowolne?

Umieszczanie oznaczenia „Produkt polski” ma się odbywać na zasadzie dobrowolności. To zatem podmiot produkujący dany artykuł rolno-spożywczy będzie decydował, czy zamieścić ww. oznaczenie.

Jednocześnie niedopuszczalne będzie znakowanie produktów znakiem graficznym zawierającym informację „Produkt polski”, który jest niezgodny ze znakiem określonym w przywołanym wcześniej rozporządzeniu lub informacją „Produkt polski”, jeśli nie spełniono wymogów do jego stosowania. Niezgodne oznaczenie produktu będzie skutkować sankcją za błędne oznaczenie artykułu rolno-spożywczego.

Co z dotychczasowymi informacjami o krajowym pochodzeniu?

Aktualnie na rynku funkcjonuje wiele różnych oznaczeń graficznych typu „Produkt polski”, niezgodnych z obecnie wprowadzanym, oficjalnym znakiem graficznym. Ustawodawca dopuścił jednak obrót takimi produktami do końca roku 2017, nie chcąc generować kosztów i marnować żywności. Od początku roku 2018 funkcjonowanie ww. produktów będzie wiązało się z sankcjami za naruszenie obowiązujących przepisów w zakresie oznakowania informacją „Produkt polski”.

Obowiązek oznaczenia na etykiecie miejsca/kraju pochodzenia produktu wynika również z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 25 października 2011 r. nr 1169/2011[4]. Taki obowiązek istnieje jednak tylko w wyjątkowych sytuacjach, tj. gdy jego brak mógłby wprowadzać konsumentów w błąd, co do kraju lub miejsca rzeczywistego pochodzenia danego produktu, jak też w odniesieniu do niektórych kategorii produktów.

Zgodnie też z ww. rozporządzeniem unijnym, w celu dobrowolnego oznakowania krajowego (np. polskiego) pochodzenia, należy spełnić inne kryteria, niż dla oznaczenia nową informacją „Produkt polski”. Czy zachodzi zatem sprzeczność w przepisach? Brak wyjaśnień ustawodawcy w tym zakresie, skutkować może pojawianiem się podwójnych oznaczeń, zarówno uregulowanych w ww. rozporządzeniu, jak i w omawianej ustawie.

Jakie konsekwencje grożą w razie  nieprzestrzegania nowych przepisów?

Przestrzeganie prawidłowości stosowania nowego oznaczenia „Produkt polski” będzie podlegało kontroli organów Inspekcji Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych. W przypadku złamania przepisów lub stosowania po  dniu 31 grudnia 2017 r. znaku graficznego niezgodnego z oficjalnym, należy liczyć się z nałożeniem kary pieniężnej przewidzianej w art. 40a ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (zależnie od kwalifikacji: kara w wysokości do pięciokrotnej wartości korzyści majątkowej uzyskanej lub która mogłaby zostać uzyskana przez wprowadzenie artykułów rolno-spożywczych do obrotu, nie niższej jednak niż 500 zł, albo jeśli uznano by taki produkt za zafałszowany to kara w wysokości nie wyższej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym poprzedzającym rok nałożenia kary, nie niższej jednak niż 1000 zł).

Nie jest to jedyna sankcja, z jaką należy liczyć się za stosowanie oznaczenia „Produkt polski” wbrew nowym przepisom. Takie działanie może zostać uznane za czyn nieuczciwej konkurencji w rozumieniu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji[5], w szczególności czyn określony w art. 10, co może wiązać się z procesami sądowymi wytaczanymi przez konkurentów.

Sprzeczne z prawem stosowanie oznaczenia „Produkt polski” może zostać również uznane za nieuczciwą praktykę rynkową wprowadzającą w błąd w rozumieniu ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym[6].

Takie działanie może też zostać uznane za praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów, co skutkować może nałożeniem dotkliwej kary pieniężnej przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (w wysokości nie większej niż 10% przychodu osiągniętego w roku rozliczeniowym  poprzedzającym rok nałożenia kary)[7].

Wątpliwości dotyczące oznaczenia „Produkt polski” w świetle przepisów unijnych

Stosowanie oznaczenia „Produkt polski” niewątpliwie będzie skutkować promowaniem produktów nim oznaczonych tj. produktów krajowych, a w konsekwencji – zwiększonym popytem na tak oznaczone produkty pochodzące z Polski. Wspieranie przez państwo polskie krajowych produktów za pośrednictwem regulacji przewidującej oznaczenie „Produkt polski” może zostać uznane za niezgodne z prawem unijnym, jako zachęcające do nabywania przez konsumentów produktów krajowych, kosztem produktów z innych państw członkowskich UE. Podobne działania podejmowane w innych krajach UE były już wcześniej uznawane za naruszające swobodę przepływu towarów.[8] Istnieje zatem ryzyko, że polska regulacja wprowadzająca oznaczenie „Produkt polski” może zostać uznana za naruszającą art. 34 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, który stanowi, iż ograniczenia ilościowe w przywozie oraz wszelkie środki o skutku równoważnym są zakazane między Państwami Członkowskimi UE. Na takie ryzyko wskazała już zresztą Komisja Europejska w procesie notyfikacja ww. ustawy zmieniającej.

Skutki wprowadzenia oficjalnego oznaczenia „Produkt polski” i jego stosowania

Możliwość sygnowania produktów oznaczeniem „Produkt polski” będzie miała zapewne istotny wpływ na nawyki zakupowe konsumentów, przyczyniając się do wypromowania produktów krajowych. Stosowanie oznaczenia „Produkt polski” będzie więc mogło być skutecznie wykorzystywane w działalności marketingowej. Jednocześnie, w interesie konsumentów, nastąpi ujednolicenie dotychczasowej praktyki w tym zakresie. Konsumenci preferują zakup rodzimych produktów, a jasna i precyzyjna informacja o tym, że dany produkt jest polski (w rozumieniu ustawy), powinna skutkować zwiększonym popytem na takie produkty i co za tym idzie  – zwiększoną sprzedażą.

Pozostaje jednak pytanie o zgodność regulacji dotyczącej tego oznaczenia z prawem unijnym. Pytanie to jest zwłaszcza aktualne w kontekście uchwalonej w dniu 15 grudnia 2016 r. ustawy o zmianie ustawy o funduszach promocji produktów rolno-spożywczych[9], która skutkować będzie w praktyce jeszcze większym wsparciem państwa dla promocji produktów z oznaczeniem „Produkt polski”.

[1] ustawa z 4 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2016, poz. 2007)

[2] rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 16 grudnia 2016 r. w sprawie wzoru znaku graficznego zawierającego informację „Produkt polski” (Dz. U. z 2016, poz. 2148)

[3] ustawa z 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz. U. z 2016, poz. 1604, t.j. ze zm.)

[4] Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1169/2011 z dnia 25 października 2011 r. w sprawie przekazywania konsumentom informacji na temat żywności, zmiany rozporządzeń Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1924/2006 i (WE) nr 1925/2006 oraz uchylenia dyrektywy Komisji 87/250/EWG, dyrektywy Rady 90/496/EWG, dyrektywy Komisji 1999/10/WE, dyrektywy 2000/13/WE Parlamentu Europejskiego i Rady, dyrektyw Komisji 2002/67/WE i 2008/5/WE oraz rozporządzenia Komisji (WE) nr 608/2004 (Dz.U.UE.L.2011.304.18)

[5] ustawa z 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (Dz.U. z 2003, Nr 153, poz. 1503 t.j. ze zm.)

[6] ustawa z 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (Dz.U. z 2016, poz. 3 t.j.)

[7] art. 106 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz.U. z 2015, poz. 184 t.j. ze zm.)

[8] Por. wyroki TSUE (poprzednio ETS) z 5 listopada 2002 r. w sprawie C-325/00 Komisja przeciwko Niemcom; z 24 listopada 1982 r. w sprawie C-249/81 Komisja przeciwko Irlandii; z 17 czerwca 2004 r. w sprawie C-255/03 Komisja przeciwko Belgii.

[9] ustawa z 15 grudnia 2016 r.  o zmianie ustawy  o funduszach promocji produktów rolno-spożywczych (Dz.U. z 2016, poz. 2170)