Postępowanie w sprawach własności intelektualnej rządzi się swoimi prawami na wielu płaszczyznach. Jednym z charakterystycznych powództw, które może zostać wszczęte w postępowaniu toczącym się z zastosowaniem ww. przepisów odrębnych, jest powództwo wzajemne, dopuszczalne w przypadku wniesienia powództwa o naruszenie praw do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego. Pomimo że ten rodzaj powództwa jest już doskonale znany na gruncie przepisów ogólnych Kodeksu postępowania cywilnego[1] (k.p.c.), to wydaje się, że jego formuła zaoferowana w ramach odrębnego postępowania w sprawach własności intelektualnej odznacza się bardzo dużą specyfiką. Nie sposób omówić wszystkich aspektów wspomnianego powództwa, stąd zwrócę uwagę na te, które mają istotne znaczenie pod kątem formalnym prowadzonego postępowania sądowego i nie wynikają wprost z przepisów regulujących wspomnianą instytucję.

Zgodnie z art. 479122 k.p.c.: „Powództwo wzajemne w sprawach o naruszenie prawa do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego jest dopuszczalne, jeżeli obejmuje żądanie unieważnienia lub stwierdzenia wygaśnięcia prawa ochronnego na znak towarowy lub obejmuje żądanie unieważnienia prawa z rejestracji wzoru przemysłowego. Przepis art. 204 stosuje się odpowiednio”.W tym miejscu warto zauważyć, że wspomniane powództwo nie jest zupełną nowością w sprawach dotyczących ochrony własności intelektualnej, gdyż od wielu lat jest ono dopuszczalne na gruncie Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1001 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie znaku towarowego Unii Europejskiej (Dz. Urz. UE L 154 z 16.06.2017, s. 1) oraz Rozporządzenia Rady (WE) nr 6/2002 z dnia 12 grudnia 2001 r. w sprawie wzorów wspólnotowych (Dz. Urz. UE L 3 z 5.01.2002, s. 1, z późn. zm.). W związku z tym, że do momentu wprowadzenia odrębnego postępowania w sprawach własności intelektualnej wspomniane sprawy o naruszenie praw do znaku towarowego Unii Europejskiej oraz wzoru wspólnotowego toczyły się wyłącznie przed Sądem Okręgowym w Warszawie, jedynie w ramach tych postępowań omawiane powództwa wzajemne były znane i stosowane w praktyce.

W związku z odpowiednim zastosowaniem art. 204 k.p.c. przyjmuje się, że do powództwa wzajemnego wytaczanego na gruncie art. 479122 k.p.c. stosuje się przede wszystkim wymaganie związane z terminem na jego wytoczenie – nie później niż w odpowiedzi na pozew, a jeżeli jej nie złożono, to w sprzeciwie od wyroku zaocznego albo przy rozpoczęciu pierwszego posiedzenia, o którym zawiadomiono albo na które wezwano pozwanego (z uwagi na wprowadzoną nowelizację k.p.c. należy przyjąć, że za pierwsze posiedzenie powinno się uznać także posiedzenie przygotowawcze). Wydaje się też, że kolejny warunek dotyczący skuteczności wytoczenia powództwa wzajemnego na gruncie ogólnych przepisów, tj. związek z roszczeniem powoda, również będzie co do zasady spełniony w sytuacji wytaczania powództw wzajemnych w sprawach własności intelektualnej. Ponadto nie będą istniały żadne wątpliwości związane z tym, jaki sąd winien je rozpoznać, gdyż właściwe do rozpoznawania spraw własności intelektualnej są wyznaczone w tym celu sądy okręgowe.

Dla porządku należy wskazać, że zgodnie z art. 479123 k.p.c. pozew wzajemny powinien zawierać numer wpisu we właściwym rejestrze związany z danym prawem ochronnym lub prawem z rejestracji. Do pozwu wzajemnego należy dołączyć wyciąg z właściwego rejestru, określający numer wpisu oraz informacje o stanie prawnym udzielonego prawa, chyba że wyciąg ten został załączony do pozwu głównego.

Główna różnica, jaką można zauważyć pomiędzy powództwem wzajemnym wytaczanym na podstawie przepisów ogólnych a wytaczanym na gruncie przepisów odrębnego postępowania w sprawach własności intelektualnej, to silne związanie powództwa wzajemnego wytaczanego na gruncie art. 479122 k.p.c. z powództwem o naruszenie praw do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego – bez powództwa głównego powództwo to nie może istnieć. Tymczasem w przypadku powództwa wzajemnego wnoszonego na zasadach ogólnych zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie wskazuje się, że ma się zasadniczo do czynienia z dwiema odrębnymi sprawami, które są łącznie rozpatrywane z uwagi na ich związek oraz ekonomikę procesową. Każda z tych spraw mogłaby się jednak toczyć niezależnie. Taka możliwość nie istnieje w stosunku do powództwa wzajemnego wytaczanego na podstawie art. 479122 k.p.c., gdyż jest ono ściśle powiązane z wytoczonym postępowaniem o naruszenie praw do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego. Polski ustawodawca nie daje możliwości złożenia powództwa o unieważnienie praw do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego czy też o wygaśnięcie praw do znaku towarowego do sądu powszechnego – tego typu postępowania mogą być wytaczane jedynie przed Urzędem Patentowym RP. Gdyby zatem doszło do wytoczenia tego typu sprawy przed jednym z wyspecjalizowanych sądów okręgowych, pozew winien ulec odrzuceniu, w mojej ocenie na podstawie art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c., tj. z uwagi na to, że droga sądowa w tym wypadku nie byłaby dopuszczalna. Sytuacja diametralnie się zmienia, gdy wytoczone zostaje powództwo o naruszenie praw do znaku towarowego lub wzoru przemysłowego – wówczas pozwany podmiot może już próbować zakwestionować ważność znaku towarowego lub wzoru przemysłowego czy też rzeczywiste używanie oznaczenia. Pokazuje to jednak całkowite uzależnienie powództwa wzajemnego od powództwa głównego, bez którego powództwo wzajemne nie może samodzielnie funkcjonować.

Ciekawym zagadnieniem w tym kontekście jest ustalenie, co powinien zrobić sąd w stosunku do powództwa wzajemnego, gdy powód cofnie wytoczone powództwo o naruszenie. Wówczas przyjmuje się bowiem, że pozew ten nie wywołał żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z jego wytoczeniem. Skoro nie istnieje powództwo główne, z którym immanentnie związane jest powództwo wzajemne wytaczane w sprawach własności intelektualnej, to nie może ono istnieć samodzielnie. Nie może także dojść do odrzucenia pozwu wzajemnego, gdyż zaistniały brak ma charakter następczy i związany jest z działaniem podjętym przez powoda (na które notabene pozwany nie ma żadnego wpływu). W takim wypadku w mojej ocenie nie pozostaje nic innego jak umorzenie postępowania toczącego się z powództwa wzajemnego na podstawie art. 355 k.p.c., gdyż wydanie wyroku w tym przypadku stało się niedopuszczalne. Według mnie z uwagi na powyższe okoliczności nie może dojść do oddalenia powództwa wzajemnego, zresztą nie dochodzi także do jego merytorycznego rozpoznania. Niezgodne z przepisami postępowania cywilnego byłoby również dalsze utrzymywanie tej sprawy w toku w sytuacji cofnięcia powództwa głównego, od którego powództwo wzajemnie jest całkowicie uzależnione. W takim przypadku sąd powszechny wkraczałby w kompetencje Urzędu Patentowego RP.

Na koniec warto zauważyć, że wielokrotnie sprawy toczące się z uwzględnieniem odrębnego postępowania w sprawach własności intelektualnej toczą się także z zastosowaniem przepisów odrębnego postępowania gospodarczego, w którym wytoczenie powództwa wzajemnego jest niedopuszczalne. Oczywiste jednak powinno być, że w przypadku wytoczenia powództwa wzajemnego na gruncie art. 479122 k.p.c. jest ono dopuszczalne również w sytuacji, gdy proces toczy się z uwzględnieniem przepisów o odrębnym postępowaniu gospodarczym. Niestety przepisy kolizyjne obydwu postępowań odrębnych brzmią wręcz identycznie (można je sprowadzić do tego, że przepisy innych postępowań odrębnych stosuje się wówczas, gdy nie są one sprzeczne z postępowaniem ani w sprawach gospodarczych, ani w sprawach własności intelektualnej), co utrudnia poprawną wykładnię wprowadzonych regulacji. Wydawałoby się jednak zupełnie nieracjonalne zakazanie wytaczania powództwa wzajemnego w sprawach własności intelektualnej, gdy toczą się one także w rygorze odrębnego postępowania gospodarczego. Byłoby to działanie wysoce różnicujące strony wszczynanych procesów.

[1] Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1805).