Wprowadzenie

W dniu 16 marca 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości w składzie wielkiej izby (tj. 15-osobowym) wydał wyrok[1] (dalej: „Wyrok”) w sprawie odwołania Komisji Europejskiej (dalej: „Komisja” lub „KE”) od wyroku Sądu (UE)[2] (dalej: „Wyrok Sądu”), w którym Sąd stwierdził nieważność dwóch decyzji Komisji[3] dotyczących niezgodności z prawem unijnym wprowadzonego przez Polskę podatku od sprzedaży detalicznej, zwanego popularnie podatkiem handlowym. Tym samym Trybunał Sprawiedliwości potwierdził stanowisko Sądu przyznającego rację Polsce (i popierającym ją Węgrom), że wprowadzony przez nią podatek nie narusza prawa unijnego.

Podatek od sprzedaży detalicznej – przyczyna konfliktu

W lipcu 2016 r. Polska wprowadziła, pomimo zastrzeżeń zgłaszanych przez KE, nowy podatek od sprzedaży detalicznej. Podatek ten miał obciążać, przynajmniej teoretycznie, wszystkich sprzedawców detalicznych prowadzących sprzedaż towarów na rzecz konsumentów. Wysokość podatku uzależniona była od miesięcznych przychodów, z zastrzeżeniem, że:

  • miesięczne przychody sklepów nieprzekraczające kwoty 17 mln zł są objęte zwolnieniem z podatku;
  • nadwyżka przychodów ponad kwotę 17 mln zł i poniżej kwoty 170 mln zł opodatkowana jest podatkiem od sprzedaży detalicznej wg stawki 0,8%;
  • nadwyżka przychodów ponad kwotę 170 mln zł opodatkowana jest wg stawki 1,4%.

Zaledwie dwa miesiące później Komisja wydała pierwszą z zaskarżonych przez Polskę decyzji, na mocy której wszczęła formalne postępowanie wyjaśniające oraz, korzystając z przysługujących jej uprawnień, zastosowała środek tymczasowy w postaci nakazu zawieszenia poboru podatku do czasu wyjaśnienia sprawy.

Po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Komisja wydała drugą z decyzji, w której stwierdziła niezgodność polskiego podatku handlowego z regułami prawa unijnego. W ocenie KE nowy podatek wprowadzony przez Polskę stanowi niedozwolony środek pomocowy dla części przedsiębiorców. Komisja uznała, że spełnione są wszystkie przesłanki niedozwolonej pomocy publicznej. Rezygnacja z pobierania podatku od części przedsiębiorców (których miesięczny przychód ze sprzedaży nie przekracza kwoty 17 mln zł) stanowi korzyść pochodzącą ze środków państwowych, gdyż państwo „rezygnuje” z pobierania należnego mu podatku. Pomoc ta skierowana jest do wybranych przedsiębiorców, uzyskujących niższe przychody ze sprzedaży, czego zresztą nie ukrywał rząd polski, wskazując, że podatek handlowy obciążać będzie głównie duże sieci handlowe, umożliwiając skuteczne konkurowanie z nimi mniejszym przedsiębiorcom. W ocenie KE stanowisko rządu polskiego wskazywało, że wprowadzając podatek uderzający w duże sieci handlowe, Polska zamierzała wpłynąć na strukturę rynku sklepów detalicznych, co zmierzało również do zakłócenia konkurencji na rynku unijnym.

Batalia przed sądami unijnymi

Rząd polski nie zgodził się ze stanowiskiem Komisji i odwołał się od obydwu decyzji do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W wydanym w maju 2019 r. Wyroku Sądu Sąd (dawny Sąd Pierwszej Instancji) podzielił stanowisko rządu polskiego. Przychyliwszy się do części zarzutów zgłoszonych przez Polskę i wspierające ją – w charakterze interwenienta ubocznego – Węgry, Sąd stwierdził nieważność obydwu zaskarżonych decyzji.

Sąd przyznał rację rządowi polskiemu, który wskazywał, że Komisja Europejska w sposób błędny uznała, iż wprowadzenie podatku od przychodów ze sprzedaży detalicznej przy użyciu progresywnych stawek podatkowych stanowi niedozwoloną pomoc publiczną ze względu na to, że powoduje powstanie selektywnej korzyści po stronie niektórych przedsiębiorców, którzy w praktyce, dzięki zastosowaniu zwolnienia przychodów poniżej progu 17 mln zł z podatku, nie będą zobowiązani do uiszczania tej daniny publicznej. Sąd zdecydował również o uchyleniu decyzji o wszczęciu postępowania wyjaśniającego oraz zawieszeniu stosowania podatku, wskazując, że na tamtym etapie postępowania nie istniały uzasadnione wątpliwości dotyczące istnienia niedozwolonego środka pomocy państwa, które wskazywałyby na konieczność prowadzenia postępowania wyjaśniającego przez Komisję.

Komisja nie zgodziła się z Wyrokiem Sądu i zdecydowała się na wniesienie odwołania do Trybunału.

Trybunał, działając w składzie 15-osobowym, wydał wyrok oddalający odwołanie Komisji. Trybunał podzielił stanowisko Sądu dotyczące nieprawidłowości zakwalifikowania przez Komisję wprowadzonego przez Polskę podatku od sprzedaży detalicznej jako niedozwolonej pomocy publicznej dla części przedsiębiorców. W ocenie Trybunału Sąd prawidłowo ustalił, że w przypadku polskiego instrumentu podatkowego nie wystąpiła jedna z przesłanek konstytuujących pomoc publiczną, tj. selektywna korzyść po stronie określonej grupy przedsiębiorców. Podkreślić przy tym należy, że Trybunał badał wyłącznie ten jeden aspekt, gdyż tylko on objęty był zakresem zaskarżenia określonym przez Komisję w odwołaniu.

Progresywne stawki to za mało

Komisja Europejska twierdziła, że decydujące znaczenie dla uznania polskiego podatku handlowego za niedozwoloną pomoc publiczną ma wprowadzenie progresywnych stawek opodatkowania, które skutkują tym, że część przedsiębiorców w ogóle nie będzie zobowiązana do zapłaty podatku.

Sądy unijne obydwu instancji nie podzieliły tego poglądu. Trybunał przypomniał, że w zakresie niezharmonizowanym przez prawo unijne państwa członkowskie mają swobodę w kształtowaniu swoich systemów podatkowych. Ta autonomia podatkowa państw członkowskich UE obejmuje również wybór progresywnego systemu stawek podatkowych, i to w odniesieniu nie tylko do opodatkowania osób fizycznych (Trybunał wskazał, że w tym przypadku system opodatkowania progresywnego jest dość popularny), lecz także do podatków nakładanych na osoby prawne.

Trybunał podkreślił, że taki system opodatkowania progresywnego może stanowić niedozwoloną pomoc publiczną w sytuacji, gdy sprzyja on określonym przedsiębiorcom lub grupom przedsiębiorców, zaznaczył jednak, że w tej sprawie Komisja, na której ciąży obowiązek udowodnienia wystąpienia niedozwolonej pomocy publicznej, nie zdołała dowieść istnienia tej selektywnej korzyści. Przyjęcie przez Komisję za punkt odniesienia „idealnego” systemu, w którym polscy sprzedawcy płacą taki sam podatek, niezależnie od wielkości uzyskiwanych przychodów, było błędne.

Skutki Wyroku

Skutki wyroku Trybunału w sprawie polskiego podatku handlowego należy rozpatrywać na co najmniej kilku płaszczyznach.

Po pierwsze, z perspektywy przedsiębiorców – sprzedawców – Wyrok ostatecznie kończy spór o zgodność podatku handlowego z prawem unijnym pomiędzy Polską i Komisją, co skutkuje koniecznością uiszczania podatku. Warto przy tym przypomnieć, że po korzystnej dla Polski opinii Rzecznik Generalnej Trybunału Juliane Kokott[4] Polska rozpoczęła pobieranie podatku z dniem 1 stycznia 2021 r., nie czekając na rozstrzygnięcie Trybunału.

Po drugie, wyrok Trybunału, który potwierdza, że Komisja dopuściła się błędów przy ocenie polskiego podatku handlowego jako niedozwolonej pomocy publicznej i że brak było podstaw do zawieszenia poboru podatku od września 2017 r. do marca 2021 r., potencjalnie otwiera Polsce drogę do dochodzenia ewentualnego odszkodowania od Unii Europejskiej za straty poniesione przez budżet państwa w związku z brakiem poboru podatku w ww. okresie na skutek decyzji KE. Z informacji prasowych wynika, że rząd polski rozważa taką możliwość, ponieważ szacowana wysokość wpływów z podatku od sprzedaży detalicznej to ok. 1,5 mld zł rocznie, a wskutek decyzji Komisji rząd polski nie mógł pobierać podatku przez niemal 3,5 roku.

Po trzecie, konsekwentne stanowisko Trybunału w kwestii progresywnych systemów opodatkowania (w wydanym w tym samym dniu innym wyroku Trybunał oddalił odwołanie Komisji od wyroku Sądu uchylającego decyzje Komisji w sprawie niezgodności z prawem unijnym węgierskiego podatku obrotowego od reklam) wymusza na Komisji Europejskiej bardziej staranne działanie w zakresie przygotowania uzasadnienia w przypadku, gdyby Komisja zamierzała w przyszłości kwestionować podobne podatki wprowadzane przez państwa członkowskie UE. Na tę ostatnią kwestię warto zwrócić uwagę w kontekście planów rządu polskiego dotyczących wprowadzenia daniny medialnej.

[1] Wyrok Trybunału Sprawiedliwości (wielka izba) z dnia 16 marca 2021 r. w sprawie C-562/19 P Komisja Europejska przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej (Elektroniczny Zbiór Orzeczeń, ECLI:EU:2021:201).

[2] Wyrok Sądu z dnia 16 maja 2019 r. w sprawach połączonych T-836/16 i T-624/17 Komisja Europejska przeciwko Rzeczpospolitej Polskiej (Elektroniczny Zbiór Orzeczeń, ECLI:EU:T:2019:338).

[3] Decyzja Komisji C(2016) 5596 final z dnia 19 września 2016 r. w sprawie pomocy państwa SA.44351 wszczynająca formalne postępowanie wyjaśniające oraz nakazująca zawieszenie stosowania podatku do czasu wyjaśnienia sprawy oraz decyzja Komisji (UE) 2018/160 z dnia 30 czerwca 2017 r. w sprawie pomocy państwa SA.44351 (2016/C) (ex2016/NN), w której Komisja stwierdziła, że wprowadzony przez Polskę podatek stanowi niedozwoloną pomoc publiczną niezgodną z rynkiem wewnętrznym UE.

[4] Opinia Rzecznik Generalnej Juliane Kokott z dnia 15 października 2020 r. do sprawy C-562/19 P Komisja Europejska przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej (Elektroniczny Zbiór Orzeczeń, ECLI:EU:C:2020:834).