W dniu 6 października 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości UE (”TS UE”) wydał wyrok w wyczekiwanej przez świat IT sprawie Top System SA, zarejestrowanej w TS UE pod sygnaturą C-13/20[1] przesądzając, kontrowersyjną dotychczas sprawę zakresu uprawnień tzw. legalnego dysponenta (użytkownika) programu komputerowego na gruncie przepisów dyrektywy ws. ochrony prawnej programów komputerowych („dyrektywa 2009/24/WE”)[2]. Z treści wydanego wyroku jednoznacznie wynika, że TS UE dopuścił możliwość dekompilacji programu komputerowego przez legalnego dysponenta oprogramowania na potrzeby naprawy błędów występujących w oprogramowaniu, zarysowując jednocześnie ograniczenia i ramy dla takiego działania.

Okoliczności sprawy C-13/20

O sprawie Top System i jej okolicznościach pisaliśmy już szerzej na naszym blogu, po zarejestrowaniu sprawy w TS UE[3] oraz w nr 6 (październik 2020 r.) i nr 2 (marzec 2021 r.) newslettera IT-Tech. Sprawa dotyczyła sporu między zamawiającym, belgijskim organem administracji („Selor”) a wykonawcą dostarczającym oprogramowanie – spółką Top System (dalej „Top System”) powstałego na tle dokonania przez Selor dekompilacji oprogramowania dostarczanego przez Top System na skutek braku usunięcia błędów w oprogramowaniu przez Top System. Przeprowadzona przez Selor dekompilacja dotyczyła części dostarczonego oprogramowania, której funkcje zostały zintegrowane z aplikacjami Seloru, aby wyłączyć w oprogramowaniu jedną z jego funkcji, która okazała się wadliwa.

Tezy wyroku C-13/20

W odpowiedzi na zadane przez belgijski sąd pytania dotyczące rozumienia zależności pomiędzy artykułem 5 ust. 1 dyrektywy Rady 91/250/EWG oraz art. 6 tej dyrektywy, a tym samym kwestii możliwości dokonania legalnej dekompilacji oprogramowania na potrzeby naprawy błędów TS UE odpowiedział, że:

„1) Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy Rady 91/250/EWG z dnia 14 maja 1991 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych należy interpretować w ten sposób, że uprawniony nabywca programu komputerowego może dokonać dekompilacji całości lub części tego programu w celu poprawienia błędów mających wpływ na jego funkcjonowanie, również w przypadku gdy poprawienie polega na wyłączeniu funkcji zakłócającej prawidłowe funkcjonowanie aplikacji, której program ten jest częścią.

2) Artykuł 5 ust. 1 dyrektywy 91/250 należy interpretować w ten sposób, że uprawniony nabywca programu komputerowego, który chciałby dokonać dekompilacji tego programu w celu poprawienia błędów mających wpływ na jego funkcjonowanie, nie jest zobowiązany do spełnienia wymogów przewidzianych w art. 6 tej dyrektywy. Niemniej jednak nabywca ten jest uprawniony do przeprowadzenia takiej dekompilacji jedynie w zakresie koniecznym do poprawienia tych błędów i z poszanowaniem, w stosownym przypadku, warunków przewidzianych w umowie z uprawnionym z tytułu praw autorskich do tego programu.”

Sedno prawnoautorskiego sporu dotyczącego legalnej dekompilacji

W omawianym wyroku TS UE jednoznacznie przesądził, że w sensie prawnoautorskim czynność dekompilacji stanowi zwielokrotnienie kodu i tłumaczenie jego formy. Tym samym czynności opisane w art. 4 lit. a) i b) Dyrektywy Rady 91/250/EWG (w polskim prawie autorskim odpowiednio w art. 74 ust. 4 pkt 1) i 2) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) obejmują również swoim zakresem możliwość dokonywania czynności dekompilacji oprogramowania. Skoro zatem dekompilacja sprowadza się do zwielokrotnienia i tłumaczenia oprogramowania, a art. 5 Dyrektywy Rady 91/250/EWG (w polskim prawie autorskim odpowiednio art. 75 ust. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych) wprost zezwalający na naprawę błędów w oprogramowaniu odwołuje się właśnie do czynności zwielokrotnienia tłumaczenia kodu oprogramowania, to uznać należy, że legalna dekompilacja możliwa jest nie tylko na podstawie i w warunkach art. 6 Dyrektywy Rady 91/250/EWG (w polskim prawie autorskim odpowiednio w art. 75 ust 2 pkt 3) ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych), czyli na potrzeby uzyskania informacji koniecznych do osiągnięcia współdziałania niezależnie stworzonego programu komputerowego z innymi programami komputerowymi (interoperacyjności) ale również na potrzeby naprawy błędów w oprogramowaniu w celu normalnego korzystania z oprogramowania.

Najważniejsze dla rynku IT kwestie poruszone w wyroku

TS UE wykładając zakres dozwolonej dekompilacji na potrzeby naprawy błędów w oprogramowaniu, poruszył wiele istotnych dla rynku IT kwestii.

Poniżej najważniejsze wnioski z wyroku TS UE:

  1. Legalny nabywca programu komputerowego może dokonywać dekompilacji programu w celu poprawienia błędów mających wpływ na funkcjonowanie tego oprogramowania.
  2. Dekompilacja na potrzeby naprawy błędów jest możliwa także w przypadku gdy poprawienie polega na wyłączeniu funkcji zakłócającej prawidłowe funkcjonowanie aplikacji, której program ten jest częścią, czyli nie musi dotyczyć tej części oprogramowania, w której jest błąd, ale może również obejmować części oprogramowania z nią współdziałające, których poprawa jest konieczna aby oprogramowanie jako całość działało.
  3. Wymogi ustanowione dla dekompilacji w art. 6 Dyrektywy Rady 91/250/EWG nie znajdują zastosowania do wyjątku przewidzianego w art. 5 ust. 1 tej Dyrektywy.
  4. Strony nie mogą umownie wyłączyć całkowicie jakiejkolwiek możliwości poprawienia błędów, ale jednocześnie strony umownie mogą ustalić, że uprawniony (dostawca IT) jest zobowiązany zapewnić obsługę techniczną uwzględniającą naprawę usterek danego programu, tym samym ograniczając prawa do dekompilacji oprogramowania przez legalnego użytkownika.
  5. Dozwolona na potrzeby naprawy błędów dekompilacja może być dokonana jedynie pod pewnymi warunkami, tj.:
  6. przez uprawnionego nabywcę programu komputerowego,
  7. na potrzeby naprawy błędów, czyli wad mających wpływ na program komputerowy, które są przyczyną jego niewłaściwego funkcjonowania i wpływają na możliwość korzystania z danego programu w sposób zgodny z zamierzonym celem,
  8. jeżeli jest to konieczne z punktu widzenia realizowanego celu; a wyników dekompilacji nie może wykorzystać wyników tej dekompilacji do celów innych niż poprawienie błędów.
  9. Gdy kod źródłowy jest dostępny dla nabywcy danego programu na podstawie przepisów prawa lub postanowień umownych, nie można uznać, że dokonanie dekompilacji tego programu jest dla tego nabywcy „konieczne”.

Wyrok, poza jedną różnicą, w dużej mierze spójny z wydaną wcześniej opinią Rzecznika Generalnego Macieja Szpunara

Warto podkreślić, że wyrok TS UE w swoich wnioskach w dużej mierze spójny jest z wydaną wcześniejszą opinią Rzecznika Generalnego Macieja Szpunara[4] (dalej jako „Opinia”), którą komentowaliśmy w nr 2 (marzec 2021 r.) newslettera IT-TECH, poza jedną niezwykle istotną dla praktyki obrotu kwestią. W swojej Opinii Rzecznik Generalny dopuszczając możliwość legalnej dekompilacji na potrzeby naprawy błędów w oprogramowaniu wyraźnie zaznaczył, że jego zdaniem uprawnienie to możne być umownie wyłączone, co wynika z akapitu 82 Opinii Rzecznika:

„82. Gwoli przypomnienia: art. 5 ust. 1 dyrektywy 91/250 ma zastosowanie „[w] braku szczególnych przepisów umownych”. Inaczej mówiąc, umowa sprzedaży programu może regulować używanie programu, w tym poprawianie błędów, ograniczając możliwość nabywcy do dokonania, do celów poprawienia tych błędów, czynności należących do monopolu uprawnionego. Ograniczenie to może osiągnąć rozmiary całkowitego zakazu poprawiania błędów przez nabywcę(32). W takim wypadku wyjątek przewidziany w tym przepisie nie znajduje zastosowania, a czynności nabywcy ograniczają się do tych zezwolonych na podstawie umowy.”

Tymczasem, TS UE w wydanym przez siebie wyroku (w akapicie 65 – 66) wyraźnie wskazał, że strony, w drodze umowy nie mogą zupełnie wyłączyć użytkownikowi jakiejkolwiek możliwości poprawienia błędów w oprogramowaniu, w tym poprzez dokonanie dekompilacji tego oprogramowania:

„65.  W tym względzie należy zauważyć, że zgodnie z motywem osiemnastym dyrektywy 91/250 zarówno ładowanie i uruchamianie konieczne do użycia kopii programu, która została zgodnie z prawem nabyta, jak i poprawianie jej błędów nie może być umownie zabronione.

66. W rezultacie art. 5 ust. 1 dyrektywy 91/250 w związku z motywem osiemnastym tej dyrektywy należy rozumieć w ten sposób, że strony nie mogą umownie wyłączyć jakiejkolwiek możliwości poprawienia tych błędów.”

Praktyczne znaczenie rozstrzygnięcia

Wydany przez TS UE wyrok ma praktyczne znaczenie dla wszystkich nabywców systemów informatycznych, których elementy nie zostały dostarczone w formie kodu źródłowego oraz co do których nie zapewniono szerokich uprawnień pozwalających na ingerencję w oprogramowanie. W takich wypadkach, zamawiający zwykle korzystają z usług wykonawców zapewniających usługi serwisowe czy utrzymaniowe.

TS UE przesądził bowiem, że w przypadku, w którym legalny nabywca oprogramowania nie dysponuje kodem źródłowym oprogramowania usuwanie błędów w oprogramowaniu wraz z towarzyszącą mu uprzednią dekompilacją może być dokonane samodzielnie przez takiego nabywcę bez zgody wykonawcy – twórcy takiego oprogramowania.

Dla wykonawców IT niezwykle istotne jest również to, że TS UE, w odróżnieniu od wcześniej wydanej Opinii Rzecznika wyraźnie wskazał, że strony nie mogą umownie zupełnie wyłączyć jakiejkolwiek możliwości poprawienia błędów przez legalnego użytkownika, mogą natomiast określić umowny sposób wykonywania tego uprawnienia w umowie. Jednocześnie, jak daleko te ustalenia umowne mogą iść i czy odpłatne zobowiązanie do naprawy błędów gwarantowane np. jedynie w ramach płatnej umowy serwisowej stanowi dopuszczalne umowne ustalenie sposobu wykonywania dekompilacji – tego TS UE już nie przesądza…. I zapewne na tym tle nadal pojawiać się będą spory.

[1] Link do wyroku: https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=dekompilacja&docid=247056&pageIndex=0&doclang=PL&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=6757330#ctx1

[2] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/24/WE z dnia 23 kwietnia 2009 r. w sprawie ochrony prawnej programów komputerowych (Dz.U.UE.L. 2009.111.16 z dnia 5 maja 2009 r.).

[3] https://www.traple.pl/2020/10/14/dekompilacja-programu-komputerowego-przed-tsue-sprawa-c-13-20/.

[4] https://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=238707&pageIndex=0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=11649466.