Sąd Najwyższy (SN) dnia 27 listopada 2020 r. wydał uchwałę w sprawie III CZP 12/20, w której zajął stanowisko w sprawie skutków procesowych skierowania zażalenia do sądu niewłaściwego. Problem prawny, będący przedmiotem ww. uchwały, powstał na kanwie stanu faktycznego, w którym zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji zostało błędnie skierowane do sądu drugiej instancji zamiast do innego składu sądu pierwszej instancji (który był właściwy w świetle przepisu art. 394 § 1a k.p.c.). Wydawać by się mogło, że ustalenie sądu właściwego do rozpoznania środka zaskarżenia nie powinno przysparzać większych kłopotów, jednak szczególnie w ostatnim czasie wystąpiły liczne problemy ze wskazaniem sądu właściwego do oceny zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Tego rodzaju wątpliwości spowodowała zwłaszcza obszerna nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego z dnia 4 lipca 2019 r., wprowadzająca m.in. istotne zmiany w przepisach dotyczących środków odwoławczych[1]. Liczne pytania prawne skierowane do SN potwierdzają, iż w praktyce wystąpiły problemy z zakwalifikowaniem różnych postanowień sądu pierwszej instancji jako podlegających zaskarżeniu na podstawie art. 394 § 1 k.p.c. (zaskarżenie do sądu drugiej instancji) lub na podstawie art. 394 § 1a k.p.c.[2] (przewidującego tzw. zażalenie poziome, wnoszone do innego składu tego samego sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie).

Pytanie o skutki skierowania środka zaskarżenia do sądu niewłaściwego ma bardzo istotne znaczenie. Pojawiały się bowiem stanowiska, iż może ono skutkować niedopuszczalnością środka zaskarżenia (na podstawie art. 373 § 1 k.p.c. w przypadku apelacji oraz art. 373 § 1 w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. w przypadku zażalenia). Ryzykiem dla strony byłoby w takiej sytuacji odrzucenie środka zaskarżenia, a zatem brak jego merytorycznego rozpoznania.

Powyższy problem był już przedmiotem rozstrzygnięcia SN w uchwale (7) z dnia 15 maja 2013 r., III CZP 91/12. Sąd Najwyższy wskazał w nim, że sąd niewłaściwy, do którego skierowano zażalenie, przekazuje je do rozpoznania sądowi właściwemu (stosując art. 200 § 1 (wówczas obowiązujący) w zw. z art. 391 § 1 i art. 397 § 2 k.p.c.). Sąd Najwyższy przesądził w ww. uchwale, że niewłaściwość sądu nie może być łączona z niedopuszczalnością środka odwoławczego. W konsekwencji, jak podkreślił SN, omawianego uchybienia nie można uznać za „inną przyczynę” niedopuszczalności w rozumieniu art. 373 § 1 w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. SN orzekł zatem, że nie były uprawnione niektóre wcześniejsze wypowiedzi tego sądu wskazujące, iż skierowanie zażalenia do niewłaściwego sądu skutkuje w istocie uruchomieniem niewłaściwego, niedopuszczalnego środka zaskarżenia.

Po wejściu w życie ustawy zmieniającej k.p.c. z dnia 4 lipca 2019 r. pojawiły się jednak nowe wątpliwości odnośnie do przedmiotowego zagadnienia, o czym świadczy pytanie prawne skierowane do SN w sprawie III CZP 12/20 i argumentacja sądu pytającego[3]. Zdaniem sądu pytającego uchwała SN (7) III CZP 91/12 wobec zmian w modelu postępowania zażaleniowego mogła utracić swoją aktualność w obecnym stanie prawnym. Sąd pytający powołał się także na postanowienie SN z dnia 7 czerwca 2019 r., II CZ 37/19, dotyczące zażalenia poziomego[4]. Sąd Najwyższy wskazał w nim, że zażalenie poziome nie spełnia wymogu dewolutywności, która odróżnia środki odwoławcze od innych środków zaskarżenia. Doprowadziło to SN do uznania, że zażalenie poziome należy uznać za inny środek zaskarżenia niż „zwyczajne” zażalenie. Ponieważ w rozpoznawanej sprawie zażalenie zostało wniesione do SN, a do rozpoznania sprawy właściwy był inny skład Sądu Apelacyjnego, SN zażalenie odrzucił. Z przytoczonego postanowienia można było wyprowadzić wniosek, że zażalenie skierowane do sądu odwoławczego w sytuacji, gdy mamy do czynienia z zażaleniem poziomym, zawsze powinno podlegać odrzuceniu jako niedopuszczalne.

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 27 listopada 2020 r., III CZP 12/20, podtrzymał jednak tezę uchwały składu 7 sędziów z 2013 r. Podkreślił, że zażalenie poziome nie jest konstrukcyjnie odmiennym środkiem zaskarżenia od „zwykłego” zażalenia. Środki te zostały bowiem unormowane w jednym rozdziale kodeksu i stosuje się do nich analogiczne przepisy. Pozbawienie zażalenia waloru dewolutywności nie ma zatem rozstrzygającego znaczenia, nawet zażalenie „zwykłe” nie cechuje się bowiem bezwzględną dewolutywnością (z uwagi na art. 395 § 2 k.p.c.). Sąd Najwyższy potwierdził, że w przypadku uchybienia polegającego na skierowaniu zażalenia do sądu niewłaściwego prawidłowym postępowaniem jest wydanie postanowienia o przekazaniu zażalenia do rozpoznania sądowi właściwemu na podstawie art. 200 § 14 k.p.c., stosowanego odpowiednio na mocy odesłania z art. 397 § 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c.

Powyższy wniosek przedstawiony w uchwale SN z dnia 27 listopada 2020 r., III CZP 12/20, ma znaczenie również dla problematyki skierowania do sądu niewłaściwego innego środka zaskarżenia – apelacji. Dotyczy to w szczególności apelacji wnoszonej w sprawach własności intelektualnej, które zostały wszczęte przed wejściem w życie ustawy wprowadzającej postępowanie w sprawach własności intelektualnej[5]. Tę problematykę zarysowano już w artykule Legal Alert Litigation z października 2020 r., w którym omówione zostały praktyczne problemy związane z przepisami przejściowymi do ww. ustawy. Wskazano na wątpliwości interpretacyjne wynikające z treści art. 22 ust. 2 ustawy zmieniającej k.p.c. z dnia 13 lutego 2020 r. Ich przejawem jest m.in. zagadnienie właściwości sądu drugiej instancji w sprawie, która została wszczęta i toczyła się w pierwszej instancji na podstawie przepisów obowiązujących przed wejściem w życie ww. nowelizacji. Treść art. 22 ust. 2 ustawy zmieniającej k.p.c. z dnia 13 lutego 2020 r. nie pozwala na jednoznaczne przesądzenie, czy do spraw wszczętych na podstawie przepisów dotychczasowych w drugiej instancji zastosowanie powinny znaleźć przepisy nowe – w tym co do właściwości sądu własności intelektualnej – czy też przepisy stare, tj. obowiązujące do czasu wejścia w życie nowych norm. Wystąpienie uchybienia polegającego na skierowaniu apelacji do sądu, który zostanie uznany za niewłaściwy z uwagi na odmienną ocenę ww. problematyki przez sąd, jest zatem prawdopodobne.

Argumentacja SN z uchwały III CZP 12/20 może zostać analogicznie odniesiona do sytuacji skierowania apelacji w sprawie własności intelektualnej do sądu niewłaściwego. Również bowiem w przypadku apelacji nie ma podstaw do zastosowania art. 373 § 1 k.p.c. i uznania jej za niedopuszczalną. Zatem także w przypadku apelacji zastosowanie powinien znaleźć art. 200 § 14 k.p.c. stosowany odpowiednio na mocy odesłania z art. 391 § 1 k.p.c. i sprawa powinna zostać przekazana do rozpoznania sądowi właściwemu.

[1] Ustawa z dnia 4 lipca 2019 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2019 r., poz. 1469, z późn. zm., dalej: „ustawa zmieniająca k.p.c. z dnia 4 lipca 2019 r.”).

[2] Zob. uchwały Sądu Najwyższego: z dnia 25 lutego 2021 r., III CZP 17/20, z dnia 26 lutego 2021 r., III CZP 22/20, z dnia 14 czerwca 2021 r., III CZP 1/21, oraz pytania prawne w sprawach, w których doszło do zwrotu akt przez Sąd Najwyższy z powodu braków formalnych: sygn. akt III CZP 33/20 oraz sygn. akt III CZP 65/20. Przykładowo w sprawie III CZP 65/20 wątpliwości sądu pytającego dotyczyły tego, czy zażalenie na zarządzenie o zwrocie nieopłaconego wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia na podstawie art. 1302 § 1 k.p.c. w zw. z art. 25b ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych rozpoznaje inny skład sądu pierwszej instancji, czy sąd drugiej instancji.

[3] Zob. Biuletyn Sądu Najwyższego, Izba Cywilna 2020, nr 2, str. 23–34, dostępny pod adresem: www.sn.pl/orzecznictwo/Biuletyn_IC_SN/Biuletyn%20Izby%20Cywilnej%20Sądu%20Najwyższego%2002_2020.pdf [dostęp: 25.06.2021].

[4] W sprawie SN zajmował się zażaleniem strony na postanowienie Sądu Apelacyjnego w przedmiocie oddalenia wniosku o wyłączenie sędziów Sądu Okręgowego.

[5] Ustawa z dnia 13 lutego 2020 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2020 r., poz. 288, z późn. zm.; dalej: „ustawa zmieniająca k.p.c. z dnia 13 lutego 2020 r.”).