Dnia 30 września 2019 roku w budynku Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie uczestniczyliśmy w inauguracji Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa (European Cyber Security Month – ECSM). Tematem przewodnim spotkania była edukacja w świecie nowoczesnych technologii, kompetencje cyfrowe oraz kompetencje przyszłości, a udział w nim wzięli m.in. przedstawiciele Ministerstwa Cyfryzacji oraz NASK.

Idea Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa

Europejski Miesiąc Cyberbezpieczeństwa to coroczna, trwająca przez cały październik ogólnoeuropejska kampania organizowana przez ENISA – Europejską Agencję Bezpieczeństwa Sieci i Informacji, począwszy od roku 2012. Celem akcji jest zwiększanie świadomości i wiedzy z zakresu bezpieczeństwa w sieci wśród obywateli Unii Europejskiej oraz promowanie zachowań, które pozwalają uniknąć zagrożeń. W tym roku największą uwagę postanowiono skupić na cyberhigienie (rozumianej jako codzienne działania pozwalające na zniwelowanie zagrożeń w internecie), a także na nowoczesnych technologiach, w tym w szczególności na sztucznej inteligencji (AI), internecie rzeczy (IoT) oraz problematyce dezinformacji. Na Europejski Miesiąc Cyberbezpieczeństwa w Polsce składa się niemal 40 wydarzeń organizowanych w całym kraju.

Briefing prasowy ministra cyfryzacji oraz dyrektora ds. cyberbezpieczeństwa i innowacji NASK

Właściwą część inauguracji poprzedził krótki briefing prasowy. W pierwszej kolejności wypowiadał się minister cyfryzacji Marek Zagórski, który podkreślił doniosłość edukacji w zakresie bezpiecznego korzystania z nowoczesnych technologii w życiu codziennym. Zwrócił również szczególną uwagę na coraz powszechniejsze zjawisko dezinformacji w świecie cyfrowym, którego dotyczy opublikowany przez NASK raport zatytułowany „Zjawisko dezinformacji w dobie rewolucji cyfrowej”[1]. Według ministra cyfryzacji internetowe kampanie dezinformacyjne, polegające m.in. na rozpowszechnianiu fake newsów, mogą powodować niepokoje i konflikty społeczne oraz wpływać na wyniki demokratycznych wyborów, dlatego też potrzebne są skuteczne narzędzia do walki z nimi. W nawiązaniu do tego minister poinformował o uruchomieniu nowej wersji strony internetowej bezpiecznewybory.pl, która zawiera informacje dotyczące walki z dezinformacją w okresie przedwyborczym.

Po ministrze cyfryzacji głos zabrał dyrektor ds. cyberbezpieczeństwa i innowacji NASK Krzysztof Silicki, który przedstawił krótkie podsumowanie raportu na temat dezinformacji, podkreślając jej negatywny wpływ na działalność państwa, społeczeństwo, politykę oraz biznes. Zaznaczył przy tym, że ze względu na brak skutecznych narzędzi pozwalających zapobiegać rozprzestrzenianiu się nieprawdziwych informacji trzeba prowadzić odpowiednie działania edukacyjne – uczyć społeczeństwo rozpoznawać fake newsy.

Rozpoczęcie inauguracji Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa

Również inaugurację Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa otwarły przemówienia reprezentującego NASK Krzysztofa Silickiego oraz ministra Marka Zagórskiego. Minister podkreślił rolę współpracy zagranicznej w działaniach na rzecz zapewniania cyberbezpieczeństwa, będącego podstawą funkcjonowania nowoczesnego państwa. Wskazał ponadto, że wejście w życie ustawy o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa było kluczowym momentem z perspektywy wdrożenia instytucjonalnych działań w zakresie bezpieczeństwa internetowego oraz zaznaczył potrzebę prowadzenia edukacji w obszarze cyberhigieny i odpowiedzialnego korzystania z sieci już od najmłodszych lat.

Przegląd badań dotyczących trendów kształtujących edukację przyszłości i kompetencje cyfrowe obywateli w Polsce i na świecie

Następnie Justyna Balcewicz (NASK) zaprezentowała przegląd badań dotyczących edukacji przyszłości i kompetencji cyfrowych. Zwróciła przy tym uwagę, że w związku z postępem technologicznym następuje dynamiczny rozwój społeczny i gospodarczy, który powoduje transformację cyfrową polegającą na zwiększeniu się roli big data, IoT, AI i VR w funkcjonowaniu podmiotów gospodarczych, a także na robotyzacji i powiązanych z nią zmianach w zatrudnieniu. Zmiany te mogą w głównej mierze dotyczyć konieczności przekwalifikowania się tych pracowników, których stanowiska pracy zostaną zastąpione przez zautomatyzowane procesy – najbardziej zagrożone są zawody związane z wykonywaniem zadań manualnych i rutynowych. Z przedstawionych badań wynikało także, że na rynku pracy pojawi się duży deficyt specjalistów ds. cyberbezpieczeństwa. Wpływ na to ma mieć zwłaszcza rosnące zapotrzebowanie, które nie znajduje obecnie pokrycia w ofercie edukacyjnej szkół wyższych. W związku z tym pracownicy zmuszeni są zdobywać wiedzę w inny, niezinstytucjonalizowany sposób.

Wykład otwierający pod tytułem „Edukacja w świecie nowoczesnych technologii, kompetencje cyfrowe i kompetencje przyszłości”

Po przeglądzie badań głos zabrała Jowita Michalska, prezes Fundacji Digital University, która zaprezentowała krytyczne spojrzenie na system edukacji w Polsce, niedostosowany jej zdaniem do realiów rynku cyfrowego. Odwołała się przy tym do listy kompetencji przyszłości przygotowanej przez Komisję Europejską, która zawiera umiejętności takie jak zarządzanie informacją i wydobywanie informacji istotnych, współpracę w zespole, efektywną komunikację, kreatywność czy myślenie krytyczne. Dlatego też postulowała konieczność dokonania w polskim systemie edukacji zmian, które umożliwią przyszłym pracownikom zdobycie tych umiejętności i dostosowanie się do dynamicznych przekształceń na rynku pracy, nieuniknionych ze względu na rozwój technologiczny. Wśród profesji najbardziej zagrożonych automatyzacją i robotyzacją wskazała zawody z sektora budowlanego, transportowego i gastronomicznego, jak również zawody prawnicze, gdyż w branży tej już teraz wykorzystuje się sztuczną inteligencję na przykład w sprawach związanych z ochroną danych osobowych.

Debata na temat kompetencji niezbędnych w dobie rewolucji cyfrowej

Głównym punktem inauguracji Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa była debata pod tytułem „Rewolucja cyfrowa – jakich kompetencji nam potrzeba?”, prowadzona przez Przemysława Jaroszewskiego z CERT Polska. W debacie udział wzięło szerokie grono panelistów: Wanda Buk (Ministerstwo Cyfryzacji), Karol Molenda (Narodowe Centrum Bezpieczeństwa Cyberprzestrzeni), Katarzyna Śledziewska (DeLab UW), Stefan Kamiński (Krajowa Izba Gospodarcza Elektroniki i Telekomunikacji), Andrzej Dulka (Polska Izba Informatyki i Telekomunikacji), Piotr Mieczkowski (Fundacja Digital Poland) oraz Krzysztof Silicki (NASK).

Uczestnicy debaty zgodnie uznali, że niezbędne są zmiany w polskim systemie edukacji, w szczególności na poziomie uczelni, dotyczące sposobu i metod nauczania. Podkreślano także konieczność zapewnienia interdyscyplinarności kształcenia oraz współdziałania Ministerstwa Cyfryzacji z Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego w celu dostosowania systemu edukacji do wymogów nowoczesnego rynku cyfrowego. Przedstawiciele sektora biznesowego podkreślali również potrzebę podjęcia przez Ministerstwo Cyfryzacji działań na rzecz rozwoju cyfryzacji, w tym w szczególności budowy nowoczesnej infrastruktury sieci 5G, która umożliwi postęp technologiczny w przemyśle i biznesie. Andrzej Dulka (PIIT) wskazywał nawet, że jest to jeden z dwóch zasobów – obok zasobów ludzkich – niezbędnych dla nastania rewolucji cyfrowej.

Piotr Mieczkowski (Fundacja Digital Poland) postulował z kolei stworzenie wieloletniego programu międzyresortowego, którego celem miałoby być zapewnienie długofalowych działań na rzecz odpowiedniej edukacji dla specjalistów z zakresu cyberbezpieczeństwa w Polsce. Według niego działania podejmowane obecnie przez Ministerstwo Cyfryzacji są bowiem niedofinansowane i nie są w stanie zagwarantować odpowiednich skutków w perspektywie 20-letniej. Krzysztof Silicki (NASK) proponował utworzenie interdyscyplinarnych szkół doktorskich jako jeden ze sposobów na zwiększenie innowacyjności polskiej edukacji w dziedzinie cyberbezpieczeństwa.

Podsumowanie – postulaty w zakresie cyberbezpieczeństwa

Istotne kroki zmierzające do zapewnienia cyberbezpieczeństwa w Polsce zostały już podjęte – m.in. w życie weszła ustawa o krajowym systemie cyberbezpieczeństwa, a w Ministerstwie Cyfryzacji trwają prace nad rekomendacjami dotyczącymi warunków przetwarzania w chmurze publicznej danych podmiotów publicznych. Mimo to niezbędne jest podejmowanie dalszych działań nie tylko o charakterze instytucjonalnym, ale przede wszystkim edukacyjnym. Goście zaproszeni na inaugurację Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa podkreślali konieczność wprowadzenia kompleksowych zmian w systemie edukacji, które przyniosą długofalowe skutki i zapewnią Polsce odpowiednią liczbę specjalistów z dziedziny bezpieczeństwa cyfrowego. Zmianom tym powinna towarzyszyć budowa nowoczesnej sieci telekomunikacyjnej 5G, która zrewolucjonizuje rozwiązania cyfrowe dla przemysłu i biznesu.

Inauguracja Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa była jedynie pierwszym z szeregu wydarzeń towarzyszących tegorocznej kampanii w Polsce. Więcej informacji o inicjatywie, a także pełną listę oraz opis wydarzeń można znaleźć na stronie internetowej bezpiecznymiesiac.pl.

[1] Zob.: https://cyberpolicy.nask.pl/wp-content/uploads/2019/09/Raport_CP_Dezinformacja_ONLINE_s.pdf.