Blockchain kojarzony jest głównie jako technologia leżąca u podstaw znanej kryptowaluty. Jego potencjał jest jednak znacznie większy, na co wskazuje coraz więcej zastosowań w różnych sektorach gospodarki, m.in. w celu realizacji prawnego wymogu przekazywania informacji na trwałym nośniku.

Trwały nośnik w rozumieniu prawa

Przepisy prawa w zakresie praw konsumenckich, działalności bankowej i telekomunikacyjnej czy też usług płatniczych w pewnych sytuacjach wymagają, aby przedsiębiorca przekazał określone informacje lub utrwalił dane oświadczenie na „trwałym nośniku”. Wprowadzenie takiego wymogu ma na celu przede wszystkim ochronę praw wynikających ze stosunków łączących podmiot z przedsiębiorcą, w szczególności ochronę prawa do dochodzenia roszczeń. Trwały nośnik ma zatem zabezpieczać interesy słabszej strony obrotu gospodarczego (np. konsumenta lub abonenta). Dotyczy to przykładowo informowania o zmianach w usługach płatniczych świadczonych przez banki lub o automatycznym przedłużeniu umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych.

„Trwały nośnik” (lub „trwały nośnik informacji”) został zdefiniowany w różnych aktach prawnych, zarówno w prawie europejskim, jak i w polskich przepisach stanowiących implementację odpowiednich dyrektyw unijnych. Pojęciem tym posługuje się m.in. ustawa o prawach konsumenta[1], ustawa o usługach płatniczych[2], Prawo bankowe[3], Prawo telekomunikacyjne[4] oraz ustawa o kredycie konsumenckim[5]. Wszystkie definicje trwałego nośnika pozostają zbieżne co do podstawowych kryteriów, jakie powinien on wypełniać.

Żeby określony środek mógł zostać uznany za trwały nośnik, musi łącznie spełniać następujące przesłanki:

  1. musi umożliwiać przechowywanie i odczytywanie informacji;
  2. musi pozwalać na przechowywanie (i odczytywanie) informacji przez czas odpowiedni do celów, jakim służą;
  3. musi pozwalać na dostęp do informacji i ich odtworzenie w tym czasie w niezmienionej postaci.

Definicja trwałego nośnika jest neutralna technologicznie, a zatem nie jest istotne, czym jest konkretny nośnik, lecz to, czy wypełnia powyższe funkcje wymagane przez prawo.

Trwały nośnik w praktyce

Wskazuje się, że trwałym nośnikiem są w szczególności tradycyjne formy utrwalania informacji, takie jak papier, ale też formy zapisu elektronicznego, np. pamięć USB, płyty CD-ROM lub karty pamięci. W dobie wszechobecnej cyfryzacji i rosnącej świadomości związanej ze zrównoważonym rozwojem coraz więcej organizacji zadaje sobie pytanie, jakie rozwiązania technologiczne dla trwałego nośnika można zastosować w obrocie cyfrowym, zapewniając przy tym zgodność z prawem.

Niektóre strony internetowe i portale przedsiębiorców przeznaczone dla klientów (np. systemy bankowości elektronicznej) nie spełniają funkcji wymaganych przez prawo w zakresie trwałego nośnika. Wynika to z tego, że rozwiązania te nie gwarantują braku zmian informacji przez stosowny czas, pozwalając na jednostronną modyfikację lub usuwanie ich przez przedsiębiorcę czy też blokowanie dostępu do informacji. Istnienie narzędzi gwarantujących, że po wprowadzeniu do systemów informacje nie będą mogły być zmieniane, stało się zatem warunkiem możliwości uznania tego typu systemów za trwały nośnik.

Poza wymienionymi już wyżej cechami dla spełnienia wymogu dostarczenia informacji na trwałym nośniku wymagana jest także aktywność po stronie przedsiębiorcy, np. w formie przesłania powiadomienia SMS w momencie pojawienia się nowej informacji[6].

Technologia blockchain a trwały nośnik

Zgodnie z poglądami prezentowanymi w orzecznictwie TSUE oraz decyzjach Prezesa UOKiK[7] jako trwałe nośniki akceptowane są jedynie takie rozwiązania, które zapewniają integralność, niezmienność i autentyczność przesyłanych informacji oraz nieusuwalność przechowywanych dokumentów. Aby zapewnić te cechy pod względem technicznym, do przechowywania informacji wykorzystuje się m.in. rozwiązania oparte właśnie na technologii blockchain. Takie rozwiązanie zaproponowane w odniesieniu do trwałego nośnika zostało pozytywnie ocenione w praktyce Prezesa UOKiK[8].

Blockchain, jako architektura przechowywania informacji, ma parę szczególnych właściwości, które sprawiają, że może być wykorzystywany w powyższym celu. Dane zapisywane są bowiem w łańcuchu bloków, połączonych ze sobą w taki sposób, że nie można ingerować w historię zapisu, tj. w kolejność i treść zapisywanych informacji. Dodatkowo dane te są rozproszone pomiędzy tzw. węzłami, tworzącymi łącznie sieć blockchain. Taka decentralizacja sprawia, że nie ma możliwości jednostronnej kontroli nad strukturą danych ani jednostkowego punktu awarii.

Systemy wykorzystujące blockchain nadają się zatem do stosowania w obrocie cyfrowym przez przedsiębiorców, których dotyczą obowiązki przekazywania informacji na trwałym nośniku. Dla dostawców tych systemów otwiera to drogę do tworzenia takich rozwiązań lub dostosowywania istniejących i oferowania ich szerokiemu gronu podmiotów z wielu różnych branż, w tym podmiotom regulowanym.

Przy tworzeniu i wdrażaniu narzędzi mających spełniać funkcje trwałego nośnika należy jednak każdorazowo wziąć pod uwagę całokształt kryteriów, jakie powinny zostać wypełnione na gruncie przepisów prawa, uwzględniając także wykładnię TSUE i Prezesa UOKiK. Takie narzędzie musi w sobie łączyć wszystkie wymienione wyżej cechy, przy czym zastosowanie blockchaina gwarantuje integralność i niezmienność informacji. Ponadto trzeba pamiętać, że blockchain jest bardzo szerokim pojęciem i istnieją różne warianty wykorzystania tej technologii w zależności od np. zastosowanych protokołów konsensu, zasad dostępu do sieci blockchain lub sposobu zarządzania nią. Poszczególne warianty mogą być mniej lub bardziej odpowiednie dla danego przedsiębiorcy, w zależności od specyfiki branży, tego, czy jest on podmiotem regulowanym, bądź tego, jaki rodzaj informacji będzie przekazywał (np. czy będą to informacje wrażliwe).

Powyższe kwestie powinny zatem zostać uwzględnione jak najwcześniej – na etapie tworzenia, a także wyboru odpowiedniego rozwiązania przez przedsiębiorcę, tak aby było ono dostosowane do potrzeb konkretnego rynku. Wiele podmiotów już dziś wykorzystuje narzędzia oparte na blockchainie w celu realizacji obowiązków związanych z trwałym nośnikiem. Są to m.in. instytucje bankowe, towarzystwa ubezpieczeniowe czy podmioty z branży e-commerce.

[1] Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 287, ze zm.).

[2] Ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 1907, ze zm.).

[3] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 2439, ze zm.).

[4] Ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. Prawo telekomunikacyjne (t.j. Dz. U. z 2021 r., poz. 576).

[5] Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (t.j. Dz. U. z 2019 r., poz. 1083, ze zm.).

[6] Por. decyzja Prezesa UOKiK z dnia 14 grudnia 2021 r. nr DOZIK – 13/2021, str. 62.

[7] Por. decyzja Prezesa UOKiK z dnia 30 maja 2018 r. nr RBG – 7/2018, str. 44, decyzja Prezesa UOKiK z dnia 5 września 2018 r. nr RBG – 12/2018, str. 15–16, wyrok TSUE z dnia 25 stycznia 2017 r. w sprawie o sygn. C-375/15, pkt 44.

[8] Por. decyzja Prezesa UOKiK z dnia 27 sierpnia 2018 r., nr RBG – 11/2018, str. 18 i n.