W sierpniowym numerze Newslettera PZP (newsletter dostępny tutaj) zachęcaliśmy do śledzenia informacji na temat prac legislacyjnych dotyczących nowej ustawy Prawo zamówień publicznych (dalej: „Nowe PZP”). Lipcowy projekt ustawy nowelizującej m. in. Nowe PZP[1] zakładał obowiązkowe wprowadzenie w umowach zawieranych w sprawie zamówienia publicznego postanowień limitujących kary umowne możliwe do naliczenia przez strony – maksymalnie do wysokości 20% wynagrodzenia umownego netto.

Pomijając rozważania na temat wysokości wprowadzonego limitu, wskazać należy, że rozwiązanie projektu nowelizacji Nowego PZP odbiło się głośnym echem i co do zasady zostało ocenione pozytywnie, zarówno przez większość podmiotów stosujących reżim prawa zamówień publicznych w praktyce, jak i przez szeroko rozumiany rynek (sektor prywatny). Powyższe było spowodowane sytuacjami, kiedy brak było w umowach jakiegokolwiek limitu kar umownych lub ustanawiany był on na bardzo wysokim poziomie (np. 200 % wartości wynagrodzenia umownego należnego wykonawcy), co w praktyce bardzo często prowadziło do niepożądanych konsekwencji – zarówno dla zamawiających, jak i dla wykonawców.

Z jednej strony bowiem zamawiający zobowiązani są nakładać i dochodzić zastrzeżonych umową w sprawie zamówienia publicznego kar umownych od wykonawców, do czego zamawiających – będących jednostką sektora finansów publicznych – obliguje Ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych (t.j. Dz.U. z 2019 r. poz. 1440 z późn. zm.; dalej: „Ustawa ONDFP”). Zgodnie z brzmieniem przepisów Ustawy ONDFP – naruszeniem dyscypliny finansów publicznych jest niepobranie lub niedochodzenie należności Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innej jednostki sektora finansów publicznych albo pobranie lub dochodzenie tej należności w wysokości niższej niż wynikająca z prawidłowego obliczenia (por. art. 5 ust. 1 pkt 2 Ustawy ONDFP). Nierzadko zaś okoliczności nałożenia kar umownych pozostawały sporne, a sami zamawiający zdawali sobie sprawę z ich rażącego wygórowania w zakresie naliczonej i dochodzonej kwoty. Sytuacje takie wiązały ręce zamawiającym z uwagi właśnie na dyscyplinę finansów publicznych i odpowiedzialność za jej naruszenie oraz prowadziły nierzadko do długotrwałych sporów sądowych, w które zamawiający woleli się wdawać w obawie przed naruszeniem przepisów Ustawy ONDFP.

Z drugiej zaś strony, obciążenie wykonawców karami umownymi w kwotach przewyższających wynagrodzenie uzgodnione przez strony w umowie, prowadziło do sporów z zamawiającymi, w ramach których wykonawcy upatrywali jedyną możliwość dochodzenia swoich praw. Naliczenie przez zamawiających kar umownych w wysokości przekraczającej wynagrodzenie określone umową często prowadziło również do trudności finansowych wykonawców, niekiedy zaś nawet do ich całkowitej niewypłacalności, a w najgorszym scenariuszu – do ich upadłości.

Ustawodawca, dostrzegając powyższe problemy, a także brak uregulowania tej kwestii przez dotychczasową praktykę, zaproponował w projekcie nowelizacji do Nowego PZP rozwiązanie w postaci wprowadzenia obligatoryjnego limitu kar umownych w kontraktach zawieranych w trybie zamówień publicznych, na poziomie – jak wskazano wyżej – 20 % wartości netto umowy.

Obok ogólnej dobrej oceny proponowanej zmiany, pojawiły się jednak również obawy o przyszłość przepisu w projektowanym nowym brzmieniu. W toku prac legislacyjnych nad projektem ustawy zostały zgłoszone uwagi, wskazujące na zbyt daleką ingerencję w zasadę swobody zawierania umów, szczególną dotkliwość dla zamawiających, prowadzącą do nieuzasadnionego zachwiania równowagi stron na korzyść wykonawców i niepozwalającą na zabezpieczenie uzasadnionych interesów zamawiających. W konsekwencji zgłoszonych uwag, projekt nowelizacji wprowadzający maksymalną wysokość możliwych do dochodzenia przez strony umowy kar umownych – został zmieniony. Nowy projekt powyżej wskazanej ustawy (aktualnie projekt z dnia 19 października 2020 r. pod nazwą: ustawa o zmianie ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi oraz niektórych innych ustaw[2]), nie zawiera już propozycji zmiany art. 436 pkt 3 Nowego PZP. Wobec tego obecnie należy uznać, że w Nowym PZP pozostaje zobowiązanie do wskazania w umowie w sprawie zamówienia publicznego łącznej maksymalnej wysokości kar umownych, których mogą dochodzić strony, przy czym limit ten – zgodnie z powyżej wskazanym projektem ustawy – nie zostanie określony w Nowym PZP.

Pomimo pojawiających się głosów w zakresie podwyższenia procentowego limitu kar umownych, ustawodawca uwzględnił opinie negatywnie oceniających rozwiązanie polegające na określeniu limitu kar umownych poprzez odrzucenie w całości tej propozycji. Wprowadzenie ograniczenia w pierwotnym tekście projektu ustawy miało zaowocować zwiększoną równowagą rynkową zamawiających i wykonawców i przynieść wymierny efekt w postaci braku konieczności wdawania się w spory na tle zapłaty wygórowanych kar umownych. Obrany przez ustawodawcę kierunek miał z tej perspektywy korzystne rynkowo uzasadnienie. Warto było przemyśleć, czy lepszym rozwiązaniem nie byłoby podwyższenie limitu kar do poziomu np. 50 % wartości wynagrodzenia umownego, zamiast całkowitego odejścia od wprowadzania ograniczenia ustawowego.

Na moment publikacji artykułu, projekt ustawy o zmianie ustawy o umowie koncesji na roboty budowlane lub usługi oraz niektórych innych ustaw został skierowany do Sejmu – aktualnie do I czytania w komisjach (do Komisji Gospodarki i Rozwoju; termin przedstawienia sprawozdania upływa w dniu 26 listopada 2020 r.). Nie jest jednak wykluczone, że ostateczna treść ustawy przybierze odmienny kształt[3].

[1] Treść projektu ustawy zmieniającej m. in. Nowe PZP w zakresie wprowadzenia limitu kar umownych – projekt z dnia 20 czerwca 2020 r.: https://legislacja.gov.pl/docs//2/12336304/12702317/12702318/dokument456335.pdf#xd_co_f=NGQ0ZjdkMDUtZmI0Yy00YTQyLWJlNWEtY2NlOTg1Njk5NTc1~

[2] Treść projektu z dnia 19 października 2020 r. dostępna tutaj: https://legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12336304/12702327/12702328/dokument470611.pdf

[3] Przebieg prac przed skierowaniem projektu do Sejmu dostępny tutaj: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12336304. Dalszy ciąg procesu legislacyjnego dostępny jest tutaj: http://www.sejm.gov.pl/sejm9.nsf/agent.xsp?symbol=RPL&Id=RM-10-94-20.