Opracowany i przyjęty przez cztery czołowe organizacje branżowe „Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Suplementów Diety” jest aktem samoregulacji, który ma szansę doprowadzić do podniesienia standardów reklamy suplementów diety. Skuteczność tej inicjatywy w praktyce zależy przede wszystkim od zasięgu oddziaływania Kodeksu mierzonego ilością firm działających w branży suplementów diety, które dobrowolnie zdecydują się przyjąć na siebie wynikające z niego ograniczenia, a także od determinacji branży w egzekwowaniu przestrzegania wynikającego z niego standardu działalności reklamowej. Funkcjonowanie Kodeksu w praktyce przyczyni się do zapewnienia konsumentom – odbiorcom reklamy, wyższego poziomu ochrony przed przejawami nieuczciwości w działalności reklamowej, niż ma to miejsce dotychczas na gruncie obowiązujących przepisów.

****

Czym jest Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Suplementów Diety?

Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Suplementów Diety (dalej jako: „Kodeks”) został  wypracowany i przyjęty przez cztery czołowe organizacje branżowe[i]:

  • Krajową Radę Suplementów i Odżywek (KRSiO),
  • Polski Związek Producentów Leków Bez Recepty PASMI,
  • Polską Izbę Przemysłu Farmaceutycznego i Wyrobów Medycznych POLFARMED,
  • Związek Producentów i Dystrybutorów „SUPLEMENTY POLSKA”.

Kodeks wszedł w życie z dniem jego podpisania przez inicjatorów tj. – jak wynika z daty podanej w Kodeksie – z dniem 30 listopada 2016 r.

Kodeks, będący efektem wspólnych prac ww. inicjatorów branżowych, ma charakter aktu samoregulacji (samoograniczenia). Przystąpienie do niego przez podmioty działające na rynku suplementów diety ma zatem charakter dobrowolny. W zamyśle inicjatorów przyjęcia Kodeksu, akt samoregulacji stanowić ma punkt wyjścia i płaszczyznę oceny dla zweryfikowania i uporządkowania dotychczasowej praktyki reklamy suplementów diety, w celu podniesienia jej standardów tak, aby wszystkie podlegające ochronie interesy, zwłaszcza zaś interes konsumentów, zostały właściwie zabezpieczone.

W świetle postanowień Kodeksu, w tym jego preambuły, zadaniem Kodeksu jest stworzenie wspólnych dla branży standardów reklamy, w wyniku czego reklama suplementów diety przyczyni się do wysokiego poziomu ochrony zdrowia oraz interesów konsumentów, poprzez zapewnienie im podstaw do dokonywania świadomych wyborów oraz bezpiecznego stosowania suplementów diety. W szczególności regulacje zawarte w Kodeksie ułatwić wyznaczenie treści „dobrych obyczajów” w branży suplementów diety, jako kryterium oceny reklamy suplementów diety.

Kodeks reguluje więc zasady prowadzenia reklamy suplementów diety przez podmioty działające na rynku suplementów diety. Celem Kodeksu jest stworzenie mechanizmu dobrowolnej samokontroli prowadzenia reklamy suplementów diety (zob. art. 1 Kodeksu).

Przyjęty przez Inicjatorów Kodeks został przedstawiony zainteresowanym organom władzy publicznej, w tym Ministrowi Zdrowia, Prezesowi UOKiK, Głównemu Inspektorowi Farmaceutycznemu oraz Głównemu Inspektorowi Sanitarnemu, spotykając się z aprobatą. Dla wszystkich zainteresowanych oczywistym jest jednak, że podstawowym miernikiem skuteczności aktu samoregulacji będzie krąg przedsiębiorców z branży suplementów diety, którzy zdecydują się zostać sygnatariuszami Kodeksu i przestrzegać wynikających zeń zobowiązań, a także praktyczny wpływ postanowień Kodeksu na działalność reklamową w branży.

Jak wygląda Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Suplementów Diety?

Kodeks jest dokumentem składającym się z następujących części:

  • Preambuła;
  • Definicje („słowniczek”);
  • Właściwa treść Kodeksu (regulacje szczegółowe);
  • Załączniki: Regulamin Sądu Dyscyplinarnego oraz Wzór Oświadczenia o Przystąpieniu do Kodeksu.

Jakie podmioty będą związane Kodeksem?

Kodeks jest adresowany do podmiotów działających na rynku suplementów diety czyli np. producentów, dystrybutorów suplementów diety (por. Definicje oraz art. 1 Kodeksu). Kodeks jest wiążący dla jego sygnatariuszy tj. inicjatorów oraz podmiotów działających na rynku suplementów diety, które zaakceptowały Kodeks i podpisały oświadczenie o przystąpieniu do niego (wzór oświadczenia – Załącznik nr 2 do Kodeksu), zobowiązując się do przestrzegania jego postanowień (por. Definicje oraz art. 3, art. 14 Kodeksu). Przystąpienie do Kodeksu jest dobrowolne.

Podmioty nie będące sygnatariuszami mogą stosować postanowienia Kodeksu na zasadzie dobrowolności (art. 3 ust. 2).

Sygnatariusze Kodeksu mają obowiązek zapewnić zgodność z postanowieniami Kodeksu wszystkich swoich reklam suplementów diety, w terminie 6 miesięcy od przystąpienia do Kodeksu (art. 18).

Do jakich działań będzie stosowany Kodeks?

Postanowienia Kodeksu znajdą zastosowanie do reklamy suplementów diety kierowanej do konsumentów, w dowolnej formie (m.in. za pośrednictwem telewizji, radia, Internetu, prasy, reklamy zewnętrznej; por. art. 2). Pod pojęciem reklamy suplementu diety rozumie się natomiast każde działanie dotyczące konkretnego suplementu diety, skierowane do konsumentów, podejmowane w ramach wykonywanej działalności gospodarczej, mające na celu pośrednie lub bezpośrednie zwiększenie sprzedaży suplementów diety (por. Definicje). Natomiast w świetle definicji zawartej w Kodeksie, konsument to osoba, która jest dostatecznie dobrze poinformowana, uważna i ostrożna.

W Kodeksie wyraźnie wskazano, że jego postanowienia nie mają zastosowania m.in. do opakowania i oznakowania suplementów diety, a także „korespondencji nie będącej reklamą”, mającej na celu udzielenie konsumentowi odpowiedzi na jego pytanie dotyczące suplementu diety. Zwłaszcza pierwszy z wymienionych przypadków może mieć istotne w praktyce znaczenie, gdyż na opakowaniach suplementów diety często znajdują się treści o charakterze reklamowym.

Określając zakres przedmiotowy regulacji zawartych w Kodeksie dwukrotnie (w definicji reklamy oraz ponownie w treści art. 2) odwołano się do kryterium „konsumenta” jako adresata reklamy. Z postanowień Kodeksu wynika, że podlegać mu będą jedynie działania w relacji przedsiębiorca (prowadzący działalność gospodarczą) – konsument. Zaznaczyć należy, że w przeciwieństwie do definicji ustawowych (por. np. art. 221 k.c.), pojęcie konsumenta nie zostało wyraźnie ograniczone do osób fizycznych, a ponadto nie odwołuje się do kryterium w postaci braku związku z działalnością gospodarczą lub zawodową adresata reklamy. Przyjąć jednak należy, że w intencji twórców Kodeks nie odnosi się do reklam adresowanych przez przedsiębiorcę do innych przedsiębiorców.

Jakie są najistotniejsze wymogi wynikające z Kodeksu?

  • Wymóg zawarcia w reklamie określenia „suplement diety” oraz nazwy podmiotu – art. 5

Reklamy suplementów diety powinny zawierać co najmniej określenie „suplement diety” oraz nazwę podmiotu działającego na rynku suplementów diety, który został wskazany w oznakowaniu reklamowanego suplementu diety (art. 4). W art. 5 Kodeksu uszczegółowione zostały wymogi dotyczące zamieszczania określenia „suplement diety” w reklamie, w zależności od jej rodzaju (formy).

Wskazać należy, że wymóg zawarcia w reklamie określenia „suplement diety” czy nazwy podmiotu, nie wynika z obecnie obowiązujących przepisów.

  • Zakaz wykorzystania w reklamie wizerunku lub rekomendacji, zarówno rzeczywistego, jak i fikcyjnego, lekarza, farmaceuty, pielęgniarki, położnej (a także osób posiadających takie wykształcenie) – art. 6

W chwili obecnej zakaz taki  – w odniesieniu do osób rzeczywistych – nie wynika z obowiązujących przepisów, natomiast w przypadku osób „fikcyjnych” wynikać może z zakazu wprowadzania w błąd.

  • Zakaz używania w reklamie nazw chorób – o ile choćby sugerowałoby to, że suplement diety posiada właściwości produktu leczniczego, z zastrzeżeniem przypadków, gdy na gruncie obowiązujących przepisów jest to wprost dopuszczone, a także – nazw chorób wymyślonych („które w rzeczywistości nie istnieją”), – art. 7
  • Wymóg zapewnienia możliwości zapoznania się z wynikami badań, w przypadku powoływania się na nie w reklamie, na zasadach określonych w Kodeksie – art. 8
  • Wymóg odwoływania się w reklamie wyłącznie do rekomendacji (pozytywnych opinii o suplemencie diety) podmiotów zarejestrowanych w Krajowym Rejestrze Sądowym lub innym publicznym rejestrze, z podaniem w reklamie nazwy podmiotu rekomendującego oraz informacji o stronie internetowej, gdzie można zapoznać się z pełną treścią rekomendacji – art. 9
  • Zakaz kierowania reklamy do dzieci (osób do lat 15), przy czym za taką reklamę uznaje się reklamę zawierającą bezpośrednie wezwanie dzieci do: (i) nabycia suplementu diety, (ii) nakłonienia dorosłych do takiego zakupu – art. 10 ust. 1 i 2
  • Zakaz reklamy suplementów diety przeznaczonych dla dzieci z wykorzystaniem postaci: (i) obecnych w kulturze masowej, (ii) odzwierciedlających osoby, których wizerunek nie może być wykorzystany w reklamie (np. lekarz, farmaceuta), (iii) przedstawianych w sytuacjach niebezpiecznych, (iv) przedstawianych z realistycznymi „wizerunkami” broni lub innych niebezpiecznych przedmiotów – art. 10 ust. 3.

Kto ocenia, czy doszło do naruszenia?

Sprawy dotyczące naruszenia postanowień Kodeksu rozpatruje Sąd Dyscyplinarny (dalej jako: „Sąd”)[ii], orzekając w przedmiocie zgodności reklamy z Kodeksem (art. 11). Postępowanie jest jednoinstancyjne. Uprawnienie do skierowania sprawy do Sądu (złożenia skargi) posiadają wszyscy sygnatariusze Kodeksu.

Sąd nie ma kompetencji do rozpatrywania spraw, w odniesieniu do których wszczęto postępowanie przed organami administracji publicznej lub sądami powszechnymi. W razie wszczęcia postępowania przed organami administracji państwowej lub sądami powszechnymi w trakcie trwania postępowania przed Sądem, postępowanie podlega umorzeniu.

W sprawach dotyczących naruszenia prawa powszechnie obowiązującego oraz Kodeksu, Sąd rozpoznaje sprawę wyłącznie w zakresie potencjalnych naruszeń Kodeksu.

Jakie sankcje przewidziano w przypadku naruszenia Kodeksu?

Sąd, w przypadku stwierdzenia naruszenia postanowień Kodeksu, może zastosować następujące sankcje, które mogą być stosowane łącznie (art. 13):

  • Upomnienie połączone z zaleceniem zmiany lub usunięcia reklamy;
  • Przekazanie orzeczenia do wiadomości pozostałych sygnatariuszy Kodeksu, z podaniem danych naruszyciela

***

Opracowany wspólnie przez cztery czołowe organizacje branżowe Kodeks Dobrych Praktyk Reklamy Suplementów Diety jako akt samoregulacji (samokontroli), stanowi istotny wkład branży w podnoszenie standardów reklamy suplementów diety. Funkcjonowanie kodeksu branżowego, skutecznie przyczyniające się do poprawy standardów  w działalności reklamowej, może stanowić istotny argument przeciw stanowisku, że w celu zwalczania nieuczciwych praktyk reklamowych dotyczących suplementów diety, koniecznym jest zaostrzanie obowiązujących przepisów. Aby jednak Kodeks spełnił założoną funkcję i miał rzeczywisty wpływ na praktykę reklamową, niezbędne jest jego przyjęcie i stosowanie się do przewidzianych w nim zasad przez jak największą liczbę podmiotów działających w branży suplementów diety.

[i] W Kodeksie organizacje te określone zostały jako: „Inicjatorzy”

[ii] Organizację, sposób funkcjonowania Sądu oraz publikacji jego orzeczeń określa Regulamin – Załącznik nr 1 do Kodeksu (art. 12)