W dniu 9 grudnia 2016 r. został ostatecznie zakończony proces prac legislacyjnych nad nowelizacją ustawy o usługach płatniczych, której głównym celem jest dostosowanie polskiego prawa do dyrektywy o rachunkach płatniczych (Dyrektywy PAD) oraz unijnego rozporządzenia ws. opłat interchange (IF Reg). Nowe przepisy wejdą w życie zasadniczo 7 lutego 2017 r., choć niektóre z nich obowiązują już teraz.

****

Nowe przepisy (kryjące się pod nazwą ustawy z dnia 30 listopada 2016 r. o zmianie ustawy o usługach płatniczych oraz niektórych innych ustaw) są efektem dwóch odrębnie prowadzonych procesów legislacyjnych (druk sejmowy nr 626 i druk nr 785). Procesy te zostały jednak połączone podczas prac w sejmowej Komisji Finansów Publicznych (Kancelaria uczestniczyła w tych pracach). Nowelizacja obejmuje więc zarówno zagadnienia związane z porównywalnością opłat za rachunki płatnicze, prowadzeniem tzw. rachunku podstawowego, czy przenoszeniem rachunku między dostawcami usług płatniczych (implementacja Dyrektywy PAD – Payment Account Directive), jak i zagadnienia dotyczące opłaty interchange, prowadzenia schematów płatniczych, czy sankcji za naruszenie przepisów IF Reg (wdrożenie IF Reg – Interchange Fee Regulation).

Jednocześnie wprowadzono szereg zmian w obszarach innych niż wymagane przepisami unijnymi, które dla wielu dostawców będą równie istotne. Dotyczy to m.in. wysokości wpłat instytucji płatniczych na pokrycie kosztów nadzoru Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), zgody elektronicznej na ujawnienie informacji objętych tajemnicą płatniczą, czy numeracji niebankowych rachunków płatniczych przez Narodowy Bank Polski (NBP). Śmiało można więc mówić, że nowe przepisy stanowią rewolucyjną regulację rynku płatniczego w Polsce.

Implementacja Dyrektywy PAD

Podstawowym celem Dyrektywy PAD (jak i jej wdrożenia w Polsce) jest wzrost ubankowienia społeczeństwa. Ma temu służyć w pierwszej kolejności zapewnienie większej porównywalności informacji o rachunkach płatniczych, w tym kosztów związanych z prowadzeniem rachunku płatniczego. Nowelizacja przewiduje powstanie tzw. wykazu usług reprezentatywnych, które są powiązane z rachunkiem płatniczym. Wykaz ten obejmie ujednolicone pojęcia i definicje najbardziej popularnych wśród konsumentów usług tego rodzaju. Jednocześnie dostawcy usług płatniczych oferujący rachunek zostali zobowiązani do przekazywania konsumentom informacji dotyczącej opłat pobieranych za prowadzenie rachunku płatniczego, w tym za świadczone usługi zawarte w wykazie usług reprezentatywnych. Informacje te powinny być przekazywane w szczególności w ujednoliconej formie (przed zawarciem umowy jako tzw. dokument dotyczący opłat, natomiast w czasie trwania umowy jako tzw. zestawienie opłat), a także odrębnie od dotychczasowych obowiązków informacyjnych. Niezależnie od powyższego, ułatwieniu porównywania ofert różnych dostawców usług płatniczych oferujących rachunki (a więc banków, instytucji kredytowych, spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych (SKOK), instytucji płatniczych, instytucji pieniądza elektronicznego) ma służyć także wprowadzenie tzw. internetowych porównywarek rachunków płatniczych. Porównywarki takie będą mogły prowadzić w szczególności podmioty prywatne, które spełnią warunki określone nowymi przepisami.

Ubankowieniu społeczeństwa służyć ma również obowiązek oferowania tzw. podstawowego rachunku płatniczego. Obejmie on banki krajowe, oddziały banków zagranicznych, instytucje kredytowe i SKOK. Każdy  konsument, który nie posiada w Polsce rachunku w walucie polskiej u żadnego z tych podmiotów będzie mógł zwrócić się do nich o otwarcie podstawowego rachunku. Odmowa jego otwarcia będzie możliwa jedynie w ściśle określonych okolicznościach. Podstawowy rachunek płatniczy powinien być zasadniczo nieodpłatny. Powinien on jednocześnie umożliwiać realizację szeregu usług takich jak wpłata środków na rachunek, wypłata gotówki z rachunku, polecenia przelewu i polecenia zapłaty, a także korzystanie z karty płatniczej innej niż karta kredytowa. Usługi te powinny być dostępne w zakresie w jakim dany dostawca świadczy je w ramach prowadzenia innych rachunków. Zasady prowadzenia podstawowych rachunków płatniczych oraz procedury składania i rozpatrywania wniosków o ich otwarcie zostały przy tym dokładnie określone przepisami nowelizacji. Podczas prac parlamentarnych szeroko omawiana była kwestia ilości poleceń przelewu w ramach oferowanego nieodpłatnie rachunku podstawowego. Ostatecznie ustalone zostało pięć takich poleceń w miesiącu, mimo że pierwotnie Ministerstwo Finansów postulowało wprowadzenia aż piętnastu.

Celem Dyrektywy PAD jest również zwiększenie mobilności posiadaczy rachunków płatniczych. W wyniku jej implementacji zostały wprowadzone do ustawy o usługach płatniczych szczegółowe regulacje związane z przenoszeniem rachunków płatniczych. Określają one czynności, które muszą podjąć dostawcy uczestniczący w przeniesieniu rachunku płatniczego, w tym tryb i terminy ich podjęcia. Czynności te są różne w zależności czy dany dostawca występuje w roli dostawcy przekazującego rachunek, czy też dostawcy przyjmującego. Inne są też obowiązki dostawców w przypadku przenoszenia rachunku w obrębie Rzeczpospolitej Polskiej niż w przypadku przenoszenia rachunku do innego państwa członkowskiego UE. Dla banków powyższe zasady uzupełnią Rekomendację Związku Banków Polskich dotyczącą dobrych praktyk w zakresie przenoszenia rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych dla klientów indywidualnych na polskim rynku bankowym (obowiązującej od dnia 1 stycznia 2010 r.). Dla pozostałych dostawców usług płatniczych oferujących rachunki zasady te będą zaś całkowitym novum i jako takie mogą stanowić duże wyzwanie przy wdrażaniu do wewnętrznych procedur operacyjnych.

Wdrożenie IF Reg

Polskie przepisy o usługach płatniczych zawierały już regulacje dotyczące opłaty interchange (opłaty z tytułu transakcji kartowej uiszczanej na rzecz wydawcy karty przez agenta rozliczeniowego, a w konsekwencji przenoszone na akceptanta) przed ich uregulowaniem na szczeblu unijnym. W momencie wejścia w życie IF Reg konieczne więc stało się uchylenie części przepisów krajowych. Dotyczyło to w szczególności maksymalnej wysokości opłaty interchange. Wysokość ta będzie teraz regulowana wyłącznie przez IF Reg. Natomiast zasady informowania akceptantów o wysokości ich opłat z tytułu transakcji kartowych, w tym o wysokości opłaty interchange, w dalszym ciągu określone będą polskimi przepisami.

IF Reg, wbrew swojej nazwie, reguluje przy tym nie tylko kwestie maksymalnej wysokości opłaty interchange, ale  szerokie spektrum zagadnień związanych z funkcjonowaniem usług płatniczych realizowanych w oparciu o  kartę płatniczą. Jednocześnie, choć IF Reg jest bezpośrednio stosowane w Polsce, to wprowadza regulacje wymagające dostosowania prawa krajowego. Jednym z takich zagadnień jest obowiązek zapewnienia egzekwowania przepisów IF Reg przez operatorów schematów płatniczych oraz przewidzenia sankcji za naruszenie przez nich przepisów IF Reg. Zgodnie z nowelizacją organem nadzoru w tym zakresie będzie Prezes NBP (nie zaś KNF). W  szczególności prowadzenie schematu płatniczego jak i zmiana zasad jego funkcjonowania będzie wymagała uzyskania zgody Prezesa NBP. Polska regulacja w tym zakresie będzie przy tym dalej idąca niż wymaga tego IF Reg. Nadzorowi Prezesa NBP poddane zostały bowiem dodatkowo m.in. schematy obejmujące zasady prowadzenia transakcji przy użyciu niekartowych instrumentów płatniczych (np. aplikacji mobilnych, które nie są oparte o kartę płatniczą).

IF Reg wymaga również uregulowania na szczeblu krajowym zasad egzekwowania przepisów tego rozporządzenia w stosunku do dostawców usług płatniczych (wydawców instrumentów, agentów rozliczeniowych) oraz przewidzenia sankcji za naruszenie przez nich przepisów IF Reg. Zadania w tym zakresie powierzone zostaną KNF. W szczególności KNF będzie uprawniona do nakładania kar pieniężnych za nieprzestrzeganie przepisów IF Reg. Maksymalna wysokość tych kar może sięgnąć do 500 000 PLN.

Pozostałe zmiany ustawy o usługach płatniczych

Poza implementacją Dyrektywy PAD oraz wdrożeniem IF Reg, w ramach prac nad nowelizacją ustawy o usługach płatniczych wprowadzono zmianę zasad wnoszenia wpłat na pokrycie kosztów nadzoru KNF przez instytucje płatnicze. Nowy model tych wpłat oparty zostanie na wysokości funduszy własnych posiadanych przez te instytucje (maksymalnie 1% tych funduszy). Ocenia się, że zmiana ta oznacza dla instytucji płatniczych ograniczenie wpłat na pokrycie kosztów nadzoru od kilku do nawet kilkudziesięciu razy wobec obecnie stosowanego modelu, który opiera się na procentowej zaliczce od wolumenu wykonanych transakcji płatniczych. Zmiana  ta wejdzie w życie jednak dopiero od 1 stycznia 2018 r., gdyż dotyczy ona kwestii budżetowych KNF.

Ponadto, ułatwieniu ulegną zasady wyrażania przez użytkowników (lub posiadaczy pieniądza elektronicznego) zgody na przekazywanie informacji objętych tzw. tajemnicą płatniczą. Po wejściu w życie nowelizacji zgoda ta będzie mogła zostać wyrażona nie tylko na piśmie ale również w „formie elektronicznej”, tak jak w przypadku zgody na ujawnienie tajemnicy bankowej. Z pewnością jest to dobra wiadomość dla wielu dostawców usług płatniczych, którzy prowadzą swoją działalność wyłącznie w Internecie.

Na koniec warto również wspomnieć o wprowadzeniu obowiązku nadawania unikatowych identyfikatorów rachunkom prowadzonym przez niebankowych dostawców usług płatniczych. Dostawcy Ci będą również mogli wystąpić do NBP o nadanie numerów rozliczeniowych w sytuacji gdy uczestniczą w systemach płatności. Przepisy w tym zakresie obowiązują już od 10 grudnia 2016 r., przy czym szczegółowe rozwiązania określi dopiero rozporządzenie ministra ds. instytucji finansowych.

W artykule wskazano jedynie najważniejsze zmiany jakie wprowadza nowelizacja ustawy o usługach płatniczych. Widać jednak, że zmiany te obejmą wiele obszarów działalności na polskim rynku płatniczym. Praktycznie wszystkich dostawców usług płatniczych czekają więc teraz prace nad dostosowaniem prowadzonej działalności do nowych przepisów. I to prace intensywne, gdyż jak to zwykle jest w przypadkach regulacji działalności finansowej, diabeł tkwi w szczegółach wprowadzanych zmian, a czasu jest niewiele.