Z początkiem 2017 roku wchodzą w życie przepisy obniżające ponad czterokrotnie limit w transakcjach gotówkowych między przedsiębiorcami.  Ustawodawca przez prosty zabieg polegający na zmianie euro na złotówki znacząco rozszerzył zakres transakcji, które powinny być rozliczone za pośrednictwem rachunku płatniczego. Dodatkowo, obniżenie limitu zostało powiązane z sankcją – brakiem możliwości zaliczenia w koszty uzyskania przychodów tych płatności, które niezgodnie z nowymi przepisami zostały uiszczone gotówką, bez pośrednictwa rachunku płatniczego.

****

Stan prawny od 1 stycznia 2017 r.

Z dniem 1 stycznia 2017 r. brzmienie art. 22 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (dalej: „u.s.d.g.”), ulegnie zmianie. Nowe rozwiązanie legislacyjne obniża limit wartości transakcji gotówkowych dokonywanych między przedsiębiorcami – z 15 000 EUR do 15 000 PLN. Wprowadzeniu nowego limitu towarzyszą także istotne zmiany na gruncie ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: „u.p.d.o.f.”) oraz ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (dalej: „u.p.d.o.p.”).

Zgodnie z nową treścią art. 22 ust. 1 u.s.d.g., dokonywanie lub przyjmowanie płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następować ma za pośrednictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy w każdym przypadku, gdy:

  1. stroną transakcji, z której wynika płatność, będzie inny przedsiębiorca oraz
  2. jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających z niej płatności, przekroczy równowartość 15 000 PLN, przy czym transakcje w walutach obcych przeliczać będzie się na złote według kursu średniego walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.

Dotychczas u.s.d.g. nakładała na przedsiębiorców obowiązek dokonywania i przyjmowania płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą w formie bezgotówkowej przy transakcjach powyżej 15 000 EUR.

Kontekst i założenia

W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej (ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r.) wskazano, iż proponowana zmiana ma na celu powiązanie obowiązku dokonywania przez przedsiębiorców płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego ze sferą rozliczeń podatkowych. Ustawodawca zauważył, że zbyt wysoki limit dla rozliczeń gotówkowych stwarza realne ryzyko zwiększenia szarej strefy i zjawiska tzw. prania brudnych pieniędzy.

Obniżenie limitu ma mieć, w zamierzeniu ustawodawcy, pozytywny wpływ przede wszystkim na zwiększenie transparentności dokonywanych transakcji i wzrost uczciwej konkurencji. Aby zapewnić pożądany skutek, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie sankcji – mechanizmu wyłączenia z kosztów uzyskania przychodu (zarówno na gruncie u.p.d.o.f. jak i u.p.d.o.p.) płatności dokonywanych i przyjmowanych z naruszeniem dyspozycji art. 22 u.s.d.g.

W ustawie u.p.d.o.f. dodano art. 22p, zgodnie z którym podatnik prowadzący pozarolniczą działalność gospodarczą nie będzie mógł zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów kosztu w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji określonej w art. 22 u.s.d.g. została dokonana bez pośrednictwa rachunku płatniczego. Analogiczne rozwiązanie wprowadza się do u.p.d.o.p. w art. 15d. Oznacza to, że z dniem 1 stycznia 2017 r. w razie zaistnienia przesłanek wymienionych w art. 22 ust. 1 u.s.d.g. przedsiębiorca jest zobligowany do dokonywania lub przyjmowania płatności z wykorzystaniem rachunku płatniczego. Nowe przepisy znajdą zastosowanie, jeżeli przedsiębiorcy dokonywać będą transakcji o wartości przekraczającej 15 000 PLN. Bez znaczenia będzie to, czy płatność z tytułu tej transakcji uiszczona będzie w całości, czy w częściach. W tym ostatnim przypadku nawet jeśli wartość poszczególnych części płatności będzie mniejsza niż 15 000 PLN, obowiązkiem z art. 22 u.s.d.g. będzie objęta cała wartość transakcji, a nie tylko nadwyżka powyżej 15 000 zł.

Zapłata należności w obrocie między przedsiębiorcami za pośrednictwem gotówki nie doprowadzi do nieważności transakcji. Jedyną sankcją będzie brak możliwości zaliczenia do kosztów uzyskania przychodów transakcji, za którą płatność została dokonana z naruszeniem art. 22 u.s.d.g. W konsekwencji podstawa opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych i podatkiem dochodowym od osób prawnych będzie wyższa. Jeśli jednak podatnik zaliczy do kosztów uzyskania przychodów koszt w tej części, w jakiej płatność dotycząca transakcji przekraczającej wartość 15 000 PLN uiszczona została gotówką, powinien w miesiącu, w którym taka płatność została dokonana, zmniejszyć koszt uzyskania przychodów, a jeśli nie ma takiej możliwości – zwiększyć przychody. Powyższą regułę stosować się będzie odpowiednio w przypadku wytworzenia środków trwałych albo nabycia wartości niematerialnych i prawnych.

Na uwagę zasługuje również zmiana przelicznika, po jakim transakcje w walutach obcych przeliczać będzie się na złote – w jeszcze aktualnym brzmieniu art. 22 u.s.d.g. przeliczenie następuje według średniego kursu ogłaszanego przez NBP ostatniego dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym dokonano transakcji. Po zmianie będzie to średni kurs NBP z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania transakcji.

Ustawa nowelizująca będzie stosowana do płatności dokonywanych w roku podatkowym rozpoczynającym się po dniu 31 grudnia 2016 r., jednakże jeśli płatności dotyczą transakcji zawartych przed 1 stycznia 2017 r., których wartość nie przekracza limitu 15 000 EUR, to nawet gdy zostaną uiszczone po wejściu w życie ustawy nowelizującej, będą mogły zostać zaliczone w koszty uzyskania przychodów.

Wnioski       

Niższy próg wartości transakcji, od którego wymagane są płatności bezgotówkowe, niewątpliwie znacząco wpłynie na dotychczasowy obrót pomiędzy przedsiębiorcami, wymuszając podejmowanie decyzji odnośnie stosowanych metod płatności. Z jednej strony nowa regulacja jest objawem ograniczania swobody działalności gospodarczej, z drugiej jednak może prowadzić do większej transparentności w przepływie bezgotówkowym. Podobne regulacje funkcjonują już w szesnastu państwach członkowskich Unii Europejskiej, przy czym limity w transakcjach bezgotówkowych są różne.