Temat informatyzacji postępowań sądowych jest w Polsce obecny niezmiennie już od wielu lat. Środowiska prawnicze są w zasadzie zgodne co do tego, że zmiany w tym zakresie są konieczne i powinny nastąpić jak najszybciej[1]. Jako główne zalety informatyzacji postępowań wskazuje się uproszczenie procedur, minimalizację kosztów oraz oszczędność czasu. Są one szczególnie aktualne w odniesieniu do postępowań upadłościowych, w przypadku których mamy przeważnie do czynienia ze znaczną liczbą dokumentów oraz wieloma występującymi w sprawie podmiotami.

Potrzeba informatyzacji spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych nie umknęła polskiemu ustawodawcy, który kilka lat temu przystąpił do prac nad stosowną nowelizacją. 1 grudnia 2021 r. ostatecznie weszła w życie zapowiadana już od 2018 r. istotna zmiana przepisów regulujących postępowanie upadłościowe, wprowadzająca m.in. jego pełną informatyzację. Unormowania nowelizujące brzmienie ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe[2] (dalej: „PU”) zawarte zostały w art. 19 ustawy z dnia 6 grudnia 2018 r. o Krajowym Rejestrze Zadłużonych[3]. Ten ostatni akt prawny zawiera przy tym szereg przepisów zmieniających – w mniejszym lub większym zakresie – również inne krajowe regulacje, m.in. Prawo restrukturyzacyjne, Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym czy ustawę o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Znajdziemy tam także „samodzielne” unormowania odnoszące się do tytułowego rejestru.

Zmiana przepisów w zakresie informatyzacji a toczące się postępowania

Oczywiste jest, że informatyzacja postępowań nie powinna odbywać się z dnia na dzień. Wystarczy wskazać, że w odniesieniu zarówno do możliwości przeprowadzania rozpraw w trybie online, jak i do doręczania pism sądowych[4] za pośrednictwem Portalu Informacyjnego wdrożenie nowych rozwiązań przebiegło z pewnymi trudnościami. Niektóre sądy nie dysponowały odpowiednim sprzętem, oprogramowaniem lub łączem, które umożliwiałyby sprawne przeprowadzanie rozpraw już w dniu wejścia w życie nowych przepisów. W przypadku doręczeń za pośrednictwem portalu również nie obyło się bez komplikacji[5]. Część sędziów zdecydowała się odstąpić od takiego trybu przesyłania korespondencji. W niektórych sądach wydano wręcz ogólne zarządzenia prezesa danego sądu przewidujące odstąpienie w całej jednostce od doręczeń poprzez Portal w konkretnym okresie lub nawet do odwołania[6].

O ile wspomniane wyżej rozwiązania mają – przynajmniej w założeniu – charakter tymczasowy (związany ze stanem epidemii), o tyle zmiany w postępowaniu upadłościowym postrzegać należy jako regulację docelową. Jednocześnie, inaczej niż w przypadku przedstawionych wyżej środków „doraźnych”, ich wejście w życie nie musiało przebiegać w sposób nagły. Pomijając samą vacatio legis, ustawodawca przewidział stosowne przepisy przejściowe. Należy bowiem zaznaczyć, że zgodnie z nowymi regulacjami w systemie teleinformatycznym powinna być prowadzona całość dokumentacji sprawy. Nikogo nie trzeba przekonywać, że przeniesienie do tego systemu akt całości już zakończonych lub toczących się postępowań przyniosłoby stronom zdecydowanie więcej problemów i opóźnień niż korzyści. W art. 30 i 31 wspomnianej na wstępie ustawy prawodawca zrezygnował więc z takiego rozwiązania. Jednocześnie w art. 27 przewidział, że w nowo tworzonym Krajowym Rejestrze Zadłużonych nie będą w ogóle ujawniane sprawy wszczęte przed nowelizacją. Dopełnieniem tych regulacji było całkowite wyłączenie stosowania nowych przepisów do już toczących się w dacie jej wejścia w życie spraw (art. 28)[7].

Pierwsze kroki w nowej rzeczywistości

W sprawach wszczętych od 1 grudnia obowiązuje już pełna informatyzacja postępowania upadłościowego. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 216a ust. 1 PU wnoszenie pism procesowych i dokumentów może odbywać się wyłącznie za pośrednictwem systemu teleinformatycznego obsługującego postępowanie sądowe, z wykorzystaniem udostępnianych w systemie formularzy elektronicznych (wniesione w inny sposób nie wywołują skutków prawnych[8]). Na zasadzie wyjątku od tego rygoryzmu ustawodawca dopuścił uczestnictwo w postępowaniu upadłościowym w inny sposób, z tym że możliwość tę ograniczył wyłącznie do pewnych kategorii podmiotów. Uprzywilejowani w ten sposób zostali ci wierzyciele, którym przysługują należności ze stosunku pracy[9], należności alimentacyjne oraz wymienione w przepisie renty. Wskazane osoby mogą nie tylko składać pisma z pominięciem systemu, lecz także ustnie wnosić wnioski lub składać oświadczenia bezpośrednio w biurze podawczym każdego sądu rejonowego, przedkładając jednocześnie ew. dokumenty.

Mając powyższe na uwadze, zasadnicza część uczestników postępowania do udziału w sprawie upadłościowej potrzebować będzie konta w dedykowanym systemie teleinformatycznym. Założenie konta oraz dostęp do systemu są możliwe za pośrednictwem strony internetowej https://prs.ms.gov.pl/krz (przy czym utworzenie konta wymaga posłużenia się przez użytkownika kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym lub podpisem osobistym).

Za pośrednictwem strony możliwe jest również przeglądanie zawartości Krajowego Rejestru Zadłużonych (korzystanie z tej funkcjonalności nie wymaga posiadania konta). W nowo powstałym Rejestrze uzyskamy informację np. o osobach, wobec których są albo były prowadzone m.in. postępowania restrukturyzacyjne lub upadłościowe, o wspólnikach spółek, którzy ponoszą swoim majątkiem odpowiedzialność za ich zobowiązania, czy o osobach, wobec których komornik lub sąd umorzył postępowanie egzekucyjne z uwagi na brak możliwości uzyskania z egzekucji sumy wyższej od kosztów egzekucyjnych. W rejestrze znajdą się także obwieszczenia dotyczące informacji o wskazanych osobach (określone stosownymi przepisami).

[1] Obecnie – poza zmianą omówioną w tekście – w pełni funkcjonalne systemy teleinformatyczne obsługują jedynie elektroniczne postępowanie upominawcze i postępowanie rejestrowe w sprawach o wpis do KRS. W ograniczonym zakresie obsługiwane jest także postępowanie wieczystoksięgowe.

[2] T.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1228 z późn. zm.

[3] T.j. Dz.U. z 2020 poz. 1228. Zapoznanie się z art. 19 i pozostałymi przepisami ustawy o Krajowym Rejestrze Zadłużonych nowelizującymi inne akty prawne (art. 14–26a) wymaga co do zasady sięgnięcia do pierwotnego tekstu ustawy – w tekście jednolitym wskazane unormowania zostały pominięte. Odnotować tylko należy, że w tekście pierwotnym nie znajdziemy art. 26a oraz aktualnego brzmienia art. 25 pkt 5 ustawy. Ich brzmienie wynika z późniejszej regulacji – art. 153 ustawy z dnia 13 czerwca 2019 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią, amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 1545). Do zapoznania się z tym przepisem także konieczne jest sięgnięcie do tekstu ogłoszonego (pominięty w tekście jednolitym).

[4] W dalszym ciągu w formie tradycyjnej dokonywane są jednak doręczenia tej korespondencji, którą sąd przesyła pełnomocnikowi wraz z pismem drugiej strony lub innym niepochodzącym od sądu dokumentem.

[5] Problemy związane ze wspomnianymi doręczeniami stały się nawet przyczynkiem wystąpienia do Ministra Sprawiedliwości przez Rzecznika Praw Obywatelskich (sygn. IV.510.47.2021.KP).

[6] Jako podstawę prawną takich decyzji wskazuje się art. 22 § 1 ust 1 lit. a w związku z art. 9a § 1 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 2072) – zob. np. zarządzenie nr 750/2021 Prezesa Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 13 lipca 2021 r. w sprawie tymczasowego odstąpienia od realizacji elektronicznych doręczeń pism sądowych pełnomocnikom za pośrednictwem Portalu Informatycznego.

[7] Zasada ta ma jeden wyjątek, opisany w art. 29 ustawy.

[8] Stosunkowo marginalny wyjątek w tym zakresie przewiduje nowy art. 216ab PU.

[9] Chyba że chodzi o reprezentanta upadłego albo osobę wykonującą czynności zarządcze lub nadzorcze nad przedsiębiorstwem dłużnika.